Συρία

Η πολυπόθητη σφραγίδα μπήκε και μάλιστα ο τελώνης σεβάστηκε την παράκλησή μου για το στρίμωγμά της, εξοικονομώντας μου σελίδες στο σχεδόν γεμάτο διαβατήριο. Η σύνδεση κινητής τηλεφωνίας θα απουσιάζει καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής μου. Βρίσκομαι για άλλη μια φορά σε μια εμπόλεμη χώρα και ομολογώ πως η αδρεναλίνη ανεβαίνει σε γνώριμα επίπεδα. Άλλωστε, θεωρείται μάλλον η πιο ταραχώδης περιοχή του πλανήτη. Βομβαρδισμοί, θηριωδίες, εκτοπισμένος πληθυσμός, θάνατος… μεταξύ άλλων ξένοι δημοσιογράφοι και εθελοντές ανθρωπιστικών οργανώσεων που έχασαν τη ζωή τους στα πεδία των μαχών ή απήχθησαν και δολοφονήθηκαν απ’ το ISIS. Οι σκέψεις αυτές δεν επεκτάθηκαν πολύ, μιας και σύντομα πλησιάζουμε τη Δαμασκό. Μια πόλη της Μέσης Ανατολής με το χαρακτηριστικό χρώμα και τη ζωή της περιοχής… Τίποτα δε μαρτυρά πόλεμο. Ούτε μια τρύπα από σφαίρα. Αυτοκίνητα, καταστήματα, κόσμος στους δρόμους… Μια πλήρης φυσιολογικότητα. Η προπαγάνδα προσωπολατρίας προς τον πρόεδρο υποστηρίζεται από αφίσες και graffitti με το πορτρέτο του σε κάθε σημείο της πόλης και της χώρας γενικότερα.  Πρώτη στάση το αρχαιολογικό μουσείο. Διαβαίνοντας έναν καταπράσινο κήπο με φοίνικες αντικρίζει κανείς την είσοδο με την επιβλητική πρόσοψη ενός αρχαίου κάστρου της ερήμου (Qasr al-Hayr al-Gharbi)  που μεταφέρθηκε για να κοσμήσει το κτίριο του μουσείου. Τα ευρήματα δεν είναι πολλά σε αριθμό και η φωτογράφιση απαγορεύεται εντός. Κάποια είναι εντυπωσιακά, κυρίως εκείνα της ελληνιστικής περιόδου, μεταξύ άλλων ψηφιδωτά, σαρκοφάγοι, διακοσμητικά αντικείμενα και μια σπάνια νωπογραφία της θεάς Νίκης. Στον προαύλιο χώρο στέκει το λιοντάρι του Al-lāt, ένα σημαντικό γλυπτό που καταστράφηκε από τους τρομοκράτες του ISIS στην Παλμύρα και προσφάτως ολοκληρώθηκε η αποκατάστασή του. Ας ελπίσουμε να αποκατασταθούν και να βρεθούν οι θησαυροί που λεηλατήθηκαν και εκλάπησαν κατά τα χρόνια της “κρίσης” όπως ονομάζουν οι ντόπιοι τον εμφύλιο (κατά άλλους επανάσταση). Ο κύριος μάρτυρας των υπευθύνων λεηλασιών, ο επικεφαλής του αρχαιολογικού χώρου της Παλμύρας, βασανίστηκε από τo ISIS ώστε να αποκαλύψει την τοποθεσία των ευρημάτων που φυγαδεύτηκαν και τελικά αποκεφαλίστηκε δημοσίως το 2015 με το πρόσχημα της αποστασίας και της ειδωλολατρίας.

Βαδίζουμε στην παλιά πόλη, το πολυσύχναστο Al-Hamidiyah Souq όπου πωλούνται τα πάντα. Από παραδοσιακά προϊόντα, μπαχάρια, χρυσαφικά, μέχρι κινέζικα ενδύματα. Ο κόσμος πολύς, γεμάτος ζωντάνια και καμία ένδειξη θλίψης ή κατήφειας. Παρ’ ότι είμαστε οι μόνοι τουρίστες, κανείς δεν παραξενεύεται με την παρουσία μας. Άλλωστε πολλοί Σύριοι έχουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα δικά μας. Ο κόσμος είναι άνετος και με το φωτογραφικό φακό. Μόνο μερικοί πιτσιρικάδες ενθουσιάζονται υπέρμετρα και ζητούν φωτογραφίες δίνοντάς μου στοιχεία επικοινωνίας για να τους τις στείλω. Στην έξοδο του παζαριού μένω εντυπωσιασμένος καθώς αντικρίζω έναν επιβλητικό αρχαίο ναό αφιερωμένο στο θεό Δία, που περισκεπάζει μαζί με τις μεγάλες σημαίες στην οροφή, το εξερχόμενο πλήθος. Αμέσως μετά βρίσκεται το τζαμί Umayyad, ένα θαυμαστό δείγμα ισλαμικής αρχιτεκτονικής, με απαράμιλλης τέχνης μωσαϊκά και ψηφιδωτά. Εντός της μεγάλης αίθουσας προσευχής του Μεγάλου Τεμένους, βρίσκεται ένα μαρμάρινο μνημείο με πράσινο θόλο, όπου πιστεύεται ότι έχει ταφεί η κεφαλή του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, ο οποίος αποτελεί προφήτη και για το Ισλάμ. Η παλιά πόλη είναι ένας απολαυστικός τόπος για τον επισκέπτη. Στο παρακείμενο μαυσωλείο του Saladin, o φύλακας μας κάλεσε για καφέ. Η φιλοξενία αυτή θα επαναληφθεί από αρκετούς. Μέσα στα στενά σοκάκια θα βρει κανείς μικρές οάσεις στα καλόγουστα εστιατόρια, τους καφενέδες με τους ναργιλέδες και τα χαμάμ. Οι άνθρωποι είναι καλοντυμένοι, οι κοπέλες μοντέρνες και ελκυστικές. Μέχρι τώρα αναρωτιέμαι για το πού διαδραματίστηκε ο πόλεμος, μιας και τίποτα δεν τον μαρτυρά. Θα επισκεφτούμε ακόμα το εκκλησάκι του Αποστόλου Παύλου ο οποίος στον τόπο αυτό είδε το Θείο Φως και από διώκτης του Χριστιανισμού μεταστράφηκε σε παγκόσμιο Διδάσκαλο και συγγραφέα των μισών βιβλίων της Καινής Διαθήκης. Στα 4 ταξίδια του μετέδωσε τη νέα θρησκεία στα δύσκολα χρόνια των διωγμών, και ονομάστηκε “Απόστολος των Εθνών”, μέχρι τη μαρτυρική του θανάτωση στη Ρώμη. Η ιστορία συνεχίζεται στο σπίτι (παρεκκλήσι) του Αγίου Ανανία, ο οποίος βάπτισε τον Απόστολο Παύλο.

Το βραδάκι η εικόνα στην παλιά πόλη αλλάζει. Τα περισσότερα εστιατόρια που έσφυζαν από κόσμο το μεσημέρι, τώρα ήταν άδεια. Χρειάστηκε λίγο ψάξιμο για να βρεθεί κάποιο που δεν είσαι μόνος. Πολλές παρέες νεαρών ανδρών και ακόμα περισσότερων γυναικών απολάμβαναν το κάπνισμα ναργιλέ που κοστίζει λιγότερο από €1. Θα απολαύσουμε κι εμείς το δείπνο μας σε ένα όμορφο εστιατόριο και το ναργιλέ μας σε ένα καφέ που τίποτα δεν έχει να ζηλέψει από τα ευρωπαϊκά. Κάποια στιγμή, ελληνική μουσική ακουγόταν (δεν είναι του γούστου μου), αλλά και το υπόλοιπο ρεπερτόριο ήταν κομμάτια που έχουν διασκευαστεί και γίνει επιτυχίες στην Ελλάδα.  Επιστρέφουμε με το συνταξιδιώτη μου κατά τις 11 το βράδυ και η πόλη έχει σχεδόν ερημώσει, δίνοντας μια μυστηριώδη ομορφιά στα αρχαία τείχη, τους φοίνικες και τους μιναρέδες που υψώνονται προς το θολό φεγγάρι που μισοκρύβεται στα σύννεφα.

Το ξύπνημα είναι πρωινό μιας και έχουμε ένα ταξίδι άνω των 6 ωρών μέχρι το Χαλέπι. Τον τελευταίο μήνα υπάρχει έλλειψη καυσίμων στη χώρα και η προμήθειά τους γίνεται με δελτίο, γεγονός που δημιουργεί ουρές χιλιομέτρων στα λιγοστά πρατήρια. Στο δικό μας όχημα τα καύσιμα ήταν εξασφαλισμένα, ενδεχομένως από τη μαύρη αγορά,  αυτό έκανε όμως ακριβή τη μετακίνηση. Βγαίνοντας από το κέντρο της πόλης, στα βόρεια περίχωρα, η σκιά του πολέμου έκανε εμφανή την παρουσία της. Ολόκληρες βιομηχανικές και οικιστικές περιοχές ήταν βομβαρδισμένες και έρημες. Βλέπω στο χάρτη πως πρόκειται για την πόλη Duma, της ευρύτερης περιοχής Ghouta που συχνά ακούγαμε στα δελτία ειδήσεων. Οι μαρτυρίες ανθρώπων που ζούσαν στις περιοχές αυτές είναι σοκαριστικές. “Τα παιδιά μου τα έχουν δει όλα. Πτώματα, διαμελισμένα και αποκεφαλισμένα. Το σπίτι μας δε χτυπήθηκε αλλά η γύρω περιοχή έγινε κόλαση. Τα σπίτια όλα λεηλατήθηκαν. Οι στρατιώτες έκλεψαν ακόμα και τις βρύσες, τα καλώδια του ηλεκτρισμού. Τώρα ζούμε στο κέντρο της Δαμασκού και δε θέλουμε να επιστρέψουμε”. Κάποιες κοπέλες που γνώρισα στο Λίβανο μου είπαν: ” Έπεφταν ρουκέτες και στο κέντρο της Δαμασκού. Χτυπούσαν το σπίτι κάποιου γείτονα και δεν έβγαινες καν να δεις τι έγινε. Συνηθίσαμε τον πόλεμο. Έβγαινα να πάω στη δουλειά μου αδιαφορώντας αν σκοτωθώ, άλλωστε ο θάνατος θα μπορούσε να με βρει και στο σπίτι μου.”

Μετά από κάποιες ώρες και αμέτρητα σημεία ελέγχου του στρατού, φτάνουμε στη μαρτυρική Homs. Ο ξεναγός που είχαμε υποχρεωτικά μαζί μας ήταν ένας πολύ μορφωμένος και σοβαρός κύριος. Όταν όμως του ζητούσα να επισκεφτούμε τις πληγείσες περιοχές, δεν ήταν θετικός. Μου είπε πως οι στρατιώτες στην είσοδο της πόλης έδωσαν ρητή εντολή να μη σταματήσουμε. Αυτό με γέμισε απογοήτευση και δυσπιστία. Μετά από επιμονή μου, μου είπε: “Alex, I don’t want to get arrested”. Τη Homs θα την περπατήσουμε τελικά, εν τάχει στην επιστροφή μας και τελικά οι στρατιώτες θα αποδειχτούν πολύ σχολαστικοί με τον έλεγχό μας. Η πρώτη εντύπωση πάντως ήταν τραγική. Η κεντρική πλατεία της πόλης, οι κεντρικοί δρόμοι όπου ο κόσμος κινείται κανονικά στην καθημερινότητά του, είναι χτυπημένα ολόγυρα. Λίγο πιο έξω, υπάρχει μια πόλη φάντασμα, με ατελείωτα οικοδομικά τετράγωνα βομβαρδισμένα. Οι δρόμοι εισόδου είναι μπλοκαρισμένοι και προφανώς η πρόσβασή πράγματι δεν είναι εφικτή, ούτε βέβαια ασφαλής.

Η συνέχεια της διαδρομής για το Χαλέπι δεν είναι η σύντομη ευθεία του οδικού άξονα. Οι περιοχές της Hama και κυρίως η επαρχία του Idlib με την ομώνυμη πόλη, είναι πεδίο σφοδρών μαχών, όπως είχαμε επίσης πληροφορηθεί από τα διεθνή ειδησεογραφικά μέσα. Έτσι, ο στρατός μας κατευθύνει μέσω μιας μεγάλης παράκαμψης ανατολικά, μέχρι τα μισά του δρόμου για τη Raqqa και μετά πάλι βόρεια. Μια περιοχή αγροτική, χωρίς πολλά χωριά κοντά στο δρόμο, την οποία είχε καταλάβει το ISIS. Τα λίγα διάσπαρτα κτίσματα σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής, ήταν βομβαρδισμένα. Σε κάποιο σημείο ο δρόμος προσεγγίζει μια αλμυρή λίμνη. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν πολλά παραδοσιακά πλίνθινα σπίτια -“κυψέλες” όπως ονομάζονται. Όσα είδα ήταν πλέον ακατοίκητα. Προσέγγισα πεζός όσο μπορούσα κάποια, όμως θεώρησα επικίνδυνο το να πατήσω έξω από καθαρά μονοπάτια, όπου η ανοιξιάτικη χλόη μπορεί να κρύβει νάρκες. Ζητήσαμε να σταματήσουμε και σε άλλα χωριά, χωρίς αξιοσημείωτο ενδιαφέρον, για να δούμε τη ζωή των ντόπιων. Τα παιδάκια όπως παντού είναι αξιαγάπητα, αλλά και οι λίγοι ντόπιοι που συναντήσαμε μας άνοιξαν τα σπίτια τους. Το αμάξι με τον guide ήρθε να μας “μαζέψει”. 

Μετά από πολλές ώρες ταξιδιού και πάνω από 30 ελέγχους στρατού, φτάνουμε στο Χαλέπι… Μάλλον δε θα χρειαστεί να ψάξω πολύ για τα κατεστραμμένα σημεία της πόλης. Η καταστροφή βρίσκεται παντού. Σοκ και δέος, πιάνω τον εαυτό μου να κάνει επιφωνήματα στη θέα κατεστραμμένων πολυκατοικιών. Όμως μέσα σε αυτό το σκηνικό, η ζωή κυλάει κανονικά. Η ακρόπολη της πόλης δεσπόζει πάνω σε έναν καταπράσινο λόφο. Το πλακόστρωτο προσδίδει αίγλη στη διαδρομή μέχρι την είσοδο του κάστρου, όμως αν παρατηρήσει κανείς, υπάρχουν πολλά μπαλώματα από τρύπες πυρών. Πλησιάζοντας, το σκηνικό γίνεται πλήρως σουρεαλιστικό. Απ τη μία ο πράσινος λόφος με το κάστρο. Στο πλακόστρωτο… κόσμος, οικογένειες με παιδιά, πλανόδιοι πωλητές ποπ κορν και παγωτών, ένα υπαίθριο καπνιστήριο ναργιλέ, ένα άλογο ιππασίας, παιδιά να παίζουν μπάλα, να κάνουν πατίνι, να πετάνε χαρταετούς και πλήθος μαθητών σχολείων με τις δασκάλες τους να εκδράμουν στο κάστρο. Σα να μη συμβαίνει τίποτα. Πίσω από αυτή την ευδαιμονία, σα να μην το βλέπει κανείς, υπάρχει ένα χάος ερειπίων. Εκεί, στο κεντρικό αυτό σημείο της πόλης, στον πόλο αναψυχής για γονείς και παιδιά, στέκουν ετοιμόρροπα απομεινάρια κτιρίων, όπως το κυβερνείο της πόλης Grand Serail of Aleppo. Παραδίπλα, τα μπάζα του ξενοδοχείου Carlton Citadel, όπου το 2014 οι αντάρτες σκάβοντας υπόγειο τούνελ πυροδότησαν τόνους εκρηκτικών ισοπεδώνοντάς το, μια πράξη δίκαιη για κάποιους μιας και είχε καταλάβει κτίριο πρώην νοσοκομείου. Λίγο πιο πέρα, η είσοδος της κατεστραμμένης πλέον αγοράς του Al-Madina souq. Και λίγο πιο πίσω, τσιμεντένια φαντάσματα ερειπωμένων πολυκατοικιών. Την ίδια στιγμή που οι κάτοικοι έβγαζαν μανιωδώς selfies απολαμβάνοντας τη βόλτα τους.

Δυσκολεύομαι να πιστέψω αυτό που βλέπω, όμως είναι ένα ισχυρό μάθημα για μένα, πως η ζωή συνεχίζεται… Μαζί με τους μικρούς μαθητές που ενθουσιάζονταν στη θέα της φωτογραφικής μηχανής, επισκεπτόμαστε το κάστρο, με την εντυπωσιακή θέα πάνω από τα μπεζ κτίρια της πόλης, και κάποιους μεγάλους εσωτερικούς χώρους με μεγαλοπρεπή ξύλινη διακόσμηση που, όπως και στη Δαμασκό, αποτελούσαν στο παρελθόν το παλάτι του κυβερνήτη. Στη συνέχεια θα πάμε στην περίφημη μεγάλη αγορά Al-Madina όπου δεν έχει μείνει τίποτα όρθιο. Τεράστιες τρύπες από βόμβες έχουν ανοίξει στις οροφές, σε κάποια σημεία τα μικρά θολωτά μαγαζάκια έχουν ισοπεδωθεί ολοσχερώς και η φύση αρχίζει να ανακαταλαμβάνει το χέρσο χώρο.  Εκεί, κάτω από τα μπάζα, μπορούσες ακόμα να μυρίσεις έντονα την εσάνς των μπαχαρικών. Ένα τμήμα του παζαριού αναστηλώνονταν, εντυπωσιακά από το λίγο που κατάφερα να δω μέσα στην περιορισμένη περιοχή των εργασιών. Βγαίνοντας πάλι έξω στην πόλη με τα λαβωμένα κτίρια ακούγαμε βομβαρδισμούς από τα βόρεια της πόλης. Θα διαβάσουμε στις ειδήσεις γι αυτούς.

Κάτσαμε για ένα τσάι όπου συζητήσαμε αρκετά προσπαθώντας να καταλάβουμε λίγο τη γεωπολιτική κατάσταση της περιοχής και τα συμφέροντα των ξένων δυνάμεων εκεί. Κατόπιν πήγαμε στο ξενοδοχείο που βρισκόταν επάνω ακριβώς στην κεντρική πλατεία της πόλης και είναι από τα ελάχιστα που λειτουργούν πλέον στο Aleppo. Η περιοχή αυτή έμοιαζε να μην έχει χτυπηθεί ποτέ από τα πυρά του πολέμου, όμως αν αναζητήσει κανείς στο διαδίκτυο θα δει εικόνες πολύ διαφορετικές. Αφού “ξεφορτωθήκαμε” τον ξεναγό, ανακαλύψαμε πρόσβαση στην ταράτσα του ξενοδοχείου απ΄ όπου είδαμε και πάλι τη θέα από ψηλά. Κάτω στην πλατεία, ο κόσμος και πάλι απολάμβανε τη βόλτα του, όπως σε κάθε φυσιολογική πόλη και έβγαζε φωτό μπροστά στην κατασκευή με τα γράμματα I Love Aleppo. Κι εδώ τα παιδιά, ένας αστυνομικός και ο υπόλοιπος κόσμος μας υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό.

Συνεχίσαμε την εξερεύνηση της πόλης χωρίς περιορισμούς πλέον, περπατήσαμε μέσα στις υπαίθριες αγορές των λειτουργικών τμημάτων της πόλης, αλλά ανακαλύψαμε και τις ερημωμένες γειτονιές, τα αδειανά σοκάκια, τα λεηλατημένα μαγαζιά. Τα οικοδομικά τετράγωνα με τις πολυκατοικίες που έχουν καταρρεύσει μερικώς ή ολικώς, τις γειτονιές όπου βαδίζεις με επιφύλαξη μήπως πέσει κάποιο κομμάτι πάνω στο κεφάλι σου. Άνθρωποι κυκλοφορούν κανονικά ακόμα και στα πιο κατεστραμμένα σημεία, ενώ κάποιοι ελάχιστοι έχουν ξανανοίξει τα μαγαζιά τους. Στην περιήγησή μας δε συναντήσαμε κανένα στρατιώτη και δε χρειάστηκε να δώσουμε σε κανέναν εξηγήσεις για την παρουσία μας, παρά μόνο ευγενικούς ανθρώπους να μας χαιρετούν. Δυσκολεύομαι πολύ να πιστέψω πώς ένας τόσο καλόκαρδος λαός ενεπλάκη σε αυτό τον απεχθή εμφύλιο πόλεμο!

Πέφτοντας το βράδυ, μας βρήκε σε μια πολύ αναβαθμισμένη συνοικία, με εστιατόρια, cafe, ακόμα και μπαρ με δυνατή μουσική. Μερικά πολυτελή αυτοκίνητα, ένα cabrio με μουσική στη διαπασών, σε έκαναν να μπερδεύεσαι για το αν το τραγικό θέαμα που είδες προηγουμένως ήταν αποκύημα της φαντασίας σου. Στην περιοχή αυτή που θύμιζε Ευρώπη, βρίσκονταν και η εκκλησία του Αγίου Ανδρέα όπου τελούνταν κάποια λιτανεία με συμμετοχή προσκόπων και πολλών πιστών. Θα ικανοποιήσουμε την πείνα μας σε ένα πολύ κομψό εστιατόριο και τον καθιερωμένο ναργιλέ και παγωτό σε ένα cafe, όπου μας έβαλαν ελληνική μουσική (άντε πάλι) και μας έκαναν έκπτωση καθώς ξεμείναμε από συνάλλαγμα. Κατά τα μεσάνυχτα τα μαγαζιά όλα έκλειναν και αναγκαστικά επιστρέψαμε, ενώ δυνατός κρύος αέρας έκανε να νιώθεις τη Συρία… Σιβηρία.

Η επίσκεψη στη Συρία με γέμισε ανάμικτα συναισθήματα, όμως τελικά αυτό που κυριαρχεί είναι η ελπίδα, η δύναμη που σου μεταδίδουν οι άνθρωποι αυτοί, που επέστρεψαν με θάρρος και αισιοδοξία στη φυσιολογική ζωή χωρίς να μεμψιμοιρούν, παρ΄ ότι τα κανόνια του πολέμου δεν προβλέπεται να σιγήσουν σύντομα.