Φωτογραφίες
Νότιο Σουδάν
🇸🇸
Το Νότιο Σουδάν είναι το νεότερο έθνος του κόσμου, κερδίζοντας μετά από 50 χρόνια ένοπλης διαμάχης την απόσχιση από το (βόρειο) Σουδάν των Αράβων και τελικά την ανεξαρτησία του. Έτσι, τον Ιούλιο του 2011 η μεγαλύτερη χώρα της Αφρικής, το Σουδάν, χωρίστηκε στα δύο και γεννήθηκε το Νότιο Σουδάν. Παρά το νεαρό της ηλικίας του όμως, έχει στην ιστορία του καταγράψει όλα τα δεινά που τυπικά πλήττουν την πολύπαθη Αφρική. Ένας δεύτερος εμφύλιος πόλεμος υποκινούμενος από τους διεκδικητές της εξουσίας, βύθισε τον τόπο στο χάος με θύματα που υπολογίζονται σε άνω των 500.000, ακολουθούμενος από λιμό και μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις στον κόσμο, μια σύγχρονη γενοκτονία. Παρ’ όλο που τυπικά ο εμφύλιος έληξε με την επικράτηση του προέδρου Salva Kiir και τη συμφωνία εκεχειρίας με τους αντιπάλους του το 2020, οι ένοπλες διαμάχες συνεχίζονται σποραδικά, ενώ κυριαρχεί η διαφθορά, η απουσία δημοκρατικών θεσμών, η έλλειψη υποδομών και η δυσχερής επιβίωση του λαού που μαστίζεται από φτώχεια και ασθένειες.
Το Νότιο Σουδάν είναι ένα από τα φτωχότερα κράτη στον κόσμο, οι κοινωνικές αντιθέσεις είναι τεράστιες καθώς δεν υπάρχει μεσαία τάξη, οι συνθήκες χάους, ανέχειας και χαμηλού επιπέδου διαβίωσης που επικρατούν, είναι οι χειρότερες που έχω αντικρίσει στα ταξίδια μου στην Αφρική. Στο σκηνικό αυτό της σκόνης, των σκουπιδιών, του κατεστραμμένου οδικού δικτύου και των παράλογων καθημερινών συνθηκών, θα συναντήσει κανείς στην πρωτεύουσα Juba και απρόσμενα προκλητικό πλούτο. Η υψηλή τάξη των μελών της κυβέρνησης, των στρατιωτικών και των ξένων επιχειρηματιών που εκμεταλλεύονται τον πλούσιο ορυκτό πλούτο της χώρας, πετρέλαιο, χρυσό και άλλα, απολαμβάνουν επιδεικτικά τη χλιδή των ακριβών ξενοδοχείων και των πολυτελών αυτοκίνητων, τη στιγμή που ο λαός αντιμετωπίζει πραγματική πείνα, που ο βασικός μισθός ενός δασκάλου δεν ξεπερνά τα $20 μηνιαίως, ο χαμηλότερος που έχω συναντήσει παγκοσμίως. Φυσικά δεν υπολείπονται οι δεκάδες Μ.Κ.Ο, κάποιες με αμφίβολη προσφορά, μεγάλο κόστος λειτουργίας, ίσως και διαφθορά, με συνθήκες ευζωίας και υψηλών μισθών για τα υψηλά στελέχη τους.
Όμως αυτό το άγνωστο, τραχύ και ακατέργαστο διαμάντι στην καρδιά της Αφρικανικής ηπείρου, κρύβει ομορφιές που δεν έχει ανακαλύψει ακόμα όχι μόνο ο τουρισμός, αλλά ούτε καν οι εξερευνητές και οι παραγωγοί ντοκιμαντέρ. Η περιήγηση στη χώρα είναι δύσκολη λόγω έλλειψης οδικού δικτύου αλλά και κυβερνητικών περιορισμών μετακίνησης που απαιτούν ειδικές άδειες και χρηματισμό των διεφθαρμένων αρχών. Επιπλέον, ένοπλες συγκρούσεις εξακολουθούν να εκδηλώνονται μεταξύ φυλετικών ομάδων, ναρκοπέδια από τον εμφύλιο υπάρχουν διάσπαρτα ακόμα και στις άκρες των δρόμων.
Η μαγεία που επιφυλάσσει όμως στους ελάχιστους ταξιδιώτες ο τόπος αυτός είναι μοναδική και περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ένα παρθένο φυσικό τοπίο που διατρέχεται από το Λευκό Νείλο δημιουργώντας στο βορρά τον αχανή υγρότοπο του Sudd, καθώς και τουλάχιστον δύο εθνικά πάρκα που φιλοξενούν μια από τις μεγαλύτερες μεταναστεύσεις άγριων ζώων. Όμως το μεγαλύτερο πλούτο του Νοτίου Σουδάν αποτελεί το ανθρωπολογικό στοιχείο, οι τουλάχιστον 63 αυτόχθονες φυλές που διατηρούν παραδόσεις αναλλοίωτες στο χρόνο, συχνά αλλόκοτες, διαφορετικές από οτιδήποτε έχει συναντήσει ακόμα και ο έμπειρος ταξιδιώτης. Δυστυχώς πολλές εξ αυτών αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης λόγω ασθενειών και υποσιτισμού.
Καλώς ήλθατε στο Νότιο Σουδάν, το νεότερο κράτος του κόσμου.
Ταξιδιωτικές οδηγίες: Οι κυβερνητικές οδηγίες των περισσότερων κρατών αποτρέπουν όλα τα ταξίδια στο Νότιο Σουδάν. Οι ένοπλες συγκρούσεις είναι συνεχιζόμενες και το βίαιο έγκλημα, όπως πειρατείες, πυροβολισμοί, ενέδρες, επιθέσεις, ληστείες και απαγωγές είναι συχνές σε όλο το Νότιο Σουδάν, συμπεριλαμβανομένης της Juba. Το προσωπικό των πρεσβειών και των Μ.Κ.Ο. υπόκειται σε αυστηρή απαγόρευση κυκλοφορίας και ταξιδεύει με θωρακισμένα οχήματα. Το 2020, οι ηγέτες των αντίπαλων ομάδων κατέληξαν σε ειρηνευτική συμφωνία. Ωστόσο, όλοι οι ταξιδιώτες που επισκέπτονται το Νότιο Σουδάν θα πρέπει να εξακολουθούν να είναι εξαιρετικά προσεκτικοί, καθώς επιθέσεις και απαγωγές μπορούν να συμβούν οποιαδήποτε στιγμή. Επιπλέον, η ειρηνευτική συμφωνία μπορεί να αναιρεθεί ανά πάσα στιγμή από τις εμπλεκόμενες αντιμαχόμενες ομάδες.
Άνθρωποι
Ο μεγαλύτερος πλούτος της πάμφτωχης αυτής χώρας, δεν είναι άλλος από τον ανθρωπολογικό της θησαυρό. Με 63 αναγνωρισμένες φυλετικές ομάδες και πάνω από 200 άλλες, οι περισσότερες εκ των οποίων διατηρούν τα έθιμα και τον τρόπο ζωής μιας άλλης εποχής, αποτελεί έναν απομονωμένο θύλακα διατήρησης αυτής της πολιτισμικής ποικιλομορφίας. Μια Αφρική που έχει σχεδόν εκλείψει υπό την έλευση του εκσυγχρονισμού, της αποικιοκρατίας και του Κινεζικού εμπορικού επεκτατισμού.
Η πολυπληθέστερη φυλή είναι αυτή των Dinka, που αριθμεί πάνω από 1.000.000, από την οποία κατάγεται και ο πρόεδρος Salva Kiir Mayardit. Στο ταξίδι αυτό θα επισκεφτούμε τις φυλές Mundari, Toposa και Larim.
Ο συνολικός πληθυσμός της χώρας είναι περί τα 11 εκατομμύρια και η κύρια θρησκεία είναι ο Χριστιανισμός με 60%, ακολουθεί το Ισλάμ με 16%, όμως οι τοπικές ανιμιστικές θρησκείες επικρατούν και αναμειγνύονται με αυτές. Η πολυγαμία είναι πρακτική που ακολουθείται από τον ανδρικό πληθυσμό, αποδίδοντας αριθμό βοοειδών ως προίκα στους συγγενείς της νύφης. Θλιβερά είναι τα ποσοστά γάμων παιδιών, καθώς και τα υψηλότερα ποσοστά βρεφικής, μητρικής θνησιμότητας και αναλφαβητισμού γυναικών στον κόσμο. Η επιδημιολογία του AIDS δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη, αλλά υπολογίζεται περίπου στο 3,1%. Πιστεύεται πως έχει το υψηλότερο βάρος ελονοσίας στην υποσαχάρια Αφρική και είναι μία από τις λίγες χώρες όπου εξακολουθεί να εμφανίζεται η νόσος dracunculiasis. Το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα (GDP per capita) είναι μόλις 825 δολάρια.
Το 2017, το Νότιο Σουδάν και τα Ηνωμένα Έθνη κήρυξαν λιμό και ο ΟΗΕ δήλωσε ότι το 40% του πληθυσμού του Νότιου Σουδάν, 4,9 εκατομμύρια άνθρωποι, χρειάζονται επειγόντως τροφή. Αξιωματούχοι ανέφεραν ότι ο Πρόεδρος Salva Kiir Mayardit εμπόδισε τις παραδόσεις τροφίμων σε ορισμένες περιοχές. Επιπλέον, η UNICEF προειδοποίησε ότι περισσότερα από 1 εκατομμύριο παιδιά στο Νότιο Σουδάν υπέστησαν υποσιτισμό.
Στο Νότιο Σουδάν έχουν τελεστεί θηριωδίες και εγκλήματα πολέμου για τα οποία δεν έχουν αποδοθεί ευθύνες. Η στρατολόγηση παιδιών έχει επίσης αναφερθεί ως ένα σοβαρό πρόβλημα στη χώρα. Τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτήρισαν την κατάσταση στη χώρα ως «μία από τις πιο φρικτές καταστάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο». Κατηγόρησε τον στρατό και τις συμμαχικές πολιτοφυλακές ότι επιτρέπουν στους μαχητές να βιάσουν τις γυναίκες ως τρόπο πληρωμής για μάχες.
Τόποι
To Νότιο Σουδάν βρίσκεται λίγο βορειότερα του ισημερινού και καλύπτεται από τροπικά δάση, βάλτους και λιβάδια. Ο Λευκός Νείλος διασχίζει τη χώρα, περνώντας από την Τζούμπα.
Οι προστατευόμενες περιοχές των Εθνικών Πάρκων Bandingilo και Boma φιλοξενούν τη δεύτερη μεγαλύτερη μετανάστευση άγριων ζώων στον κόσμο. Τα πάρκα αυτά, καθώς και ο αχανής υγρότοπος του Sudd και το Εθνικό Πάρκο του Νότου κοντά στα σύνορα με το Κονγκό, αποτελούν βιότοπο για μεγάλους πληθυσμούς από αντιλόπες, βουβάλια, ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις και λιοντάρια.
Το νεότερο έθνος του κόσμου
Μάιος 2021
Έχει περάσει ένας χρόνος και κάτι από το τελευταίο ταξίδι μου στην Αφρική και για κάποιον ανεξήγητα μαζοχιστικό λόγο, μου έχει λείψει. Δεν εννοώ την Αφρική των σαφάρι, των resorts ή των ειδυλλιακών παραλιών της Ζανζιβάρης. Πανέμορφα είναι όλα αυτά, αλλά εννοώ την πραγματική Αφρική, με τα μύρια προβλήματα, τις δυσκολίες, την έλλειψη υποδομών και οργάνωσης, τη φτώχεια και τους κινδύνους. Γιατί για κάποιο λόγο, η ήπειρος αυτή ασκεί μια ακαταμάχητη γοητεία στους φανατικούς ταξιδευτές.
Βέβαια, για να νιώσει κανείς τη μαγεία της μαύρης ηπείρου, δε χρειάζεται να φτάσει στα έσχατα εδάφη της, σε μια χώρα που φιγουράρει στον πάτο της λίστας των φτωχότερων του κόσμου. Το Νότιο Σουδάν βρίσκεται στην προτελευταία (187η) θέση με ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα (GDP per capita) τα 825 δολάρια! Ίσως δε χρειάζεται να διαβιώσει σχεδόν όλες τις μέρες του ταξιδιού σε σκηνή στην ύπαιθρο, φυσικά χωρίς τουαλέτα ή ντους και με διατροφή εκστρατείας, για να απολαύσει την εμπειρία της Αφρικής. Δε χρειάζεται να έρθει σε επαφή με γνωστές και άγνωστες εξωτικές ασθένειες αγκαλιάζοντας παιδάκια με διάφορα συμπτώματα, γεμάτα μύξες και ακαθαρσίες. Μήπως όμως τελικά αυτή είναι η πεμπτουσία του ταξιδιού και αυτός ο τρόπος για να νιώσει κανείς όλη αυτή τη μαγεία;
Σε ό,τι αφορά το Νότιο Σουδάν, λυπηρή πραγματικότητα είναι το ότι ουσιαστικά δεν έχει λήξει ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα παρά τη συμφωνία εκεχειρίας, και το ταξίδι αυτό έρχεται μόλις 5 μήνες μετά από την επίσκεψή μου στο αιματοβαμμένο Αφγανιστάν, γεγονός που θα έλεγε κανείς ότι είναι λιγάκι πρόκληση της τύχης. Θυμάμαι λίγα χρόνια πριν, ένας Έλληνας που είχα γνωρίσει στην Ουγκάντα και έχει επιχειρήσεις στη Juba, μου είχε πει ότι αν βγεις από την πρωτεύουσα η πιθανότητα είναι να μην επιστρέψεις ζωντανός. Μη εξαιρετέα ανησυχία αποτελεί επίσης η πανδημία του Covid-19 που είναι σε παγκόσμια έξαρση και από την εμπειρία μου γνωρίζω πως σε αναπτυσσόμενες χώρες όπως αυτή δεν τηρείται κανένα μέτρο προστασίας. Σίγουρα δε θα ήθελα να εγκλωβιστώ σε καραντίνα σε μια τέτοια χώρα, ενώ δε σκέφτομαι καν την περίπτωση να χρειαστώ ιατρική βοήθεια.
Μετά από μια τετράωρη πτήση από το Κάιρο, αντικρίζω από το παράθυρο του αεροσκάφους την πρωτεύουσα Juba από ψηλά. Όπως οι περισσότερες αφρικανικές πρωτεύουσες, αποτελείται από πρόχειρα οικοδομήματα με λαμαρινένιες στέγες. Η παρουσία πρασίνου που ορίζεται από το ρυμοτομικό πλέγμα των κόκκινων χωματόδρομων, μαζί με την πολυχρωμία των μικρών σπιτιών και το ζωοδότη ποταμό Νείλο, προσδίδει κάτι το ειδυλλιακό στην εικόνα που παρακολουθώ, ίσως όμως να είναι η δική μου υποκειμενική αντίληψη που εξιδανικεύει τόπους σαν κι αυτόν. Στο βάθος του ορίζοντα διακρίνεται έντονη καταιγίδα, ενισχύοντας τη βασική μου ανησυχία σχετικά με την εποχή των βροχών που ξεκινάει το Μάιο.
Το καλωσόρισμα είναι μάλλον προκλητικά αφιλόξενο ακόμα και για Αφρικανικά δεδομένα, και με προετοιμάζει για την κατάσταση στη χώρα. Σε ένα μικρό δωμάτιο χωρίς εξαερισμό στοιβάζονται όλοι οι επιβάτες της πτήσης για να συμπληρώσουν τα έγγραφα εισόδου. Οι απαιτούμενες υγειονομικές αποστάσεις είναι κάτι το ανήκουστο. Πέρασε μια ολόκληρη ώρα αναμονής σε μια άναρχη ουρά μέχρι να πλησιάσουμε τον υπεύθυνο που ελέγχει τα έγγραφα. Κάποιοι Αφρικανοί παρέκαμπταν τη σειρά προσπαθώντας να μπουν από το πλάι και παρά τις παρατηρήσεις του υπευθύνου στο τέλος τα κατάφερναν. Κάποια στιγμή, ενώ ο ιδρώτας στάζει στα μάτια μου και η μάσκα έχει γίνει σα σφουγγαρόπανο, φτάνει επιτέλους η σειρά μου ευελπιστώντας να δραπετεύσω από αυτό το καυτό μπουντρούμι που αποτελεί φωλιά του Covid. Όμως από το χαρτί μου, λείπει το τηλέφωνο του «εκπροσώπου» μας στη χώρα και μέχρι να το συμπληρώσω, μερικοί ακόμα ντόπιοι «κλέβουν» πάλι τη σειρά. Η διαμαρτυρία μου όχι μόνο δεν έχει ανταπόκριση, αλλά υποβάλλομαι και σε ένα καψόνι αδικαιολόγητης αναμονής, κάτι που είναι πάγια τακτική όποιων έχουν εξουσία στη χώρα αυτή και θα μου γίνει μάθημα. Μετά από αυτό το θάλαμο, οι επιβάτες περνούν από μια σύγχρονη θερμική κάμερα και μια ακόμα ουρά για δακτυλικά αποτυπώματα, επικύρωση βίζας και έλεγχο του πιστοποιητικού εμβολιασμού για κίτρινο πυρετό, το υποχρεωτικό για πολλές Αφρικανικές χώρες και μοναδικό ταξιδιωτικό εμβόλιο που έχω κάνει μέχρι στιγμής, εν αναμονή του πολυπόθητου για τον Covid-19.
Καταλήγουμε σε έναν πολύ πιο χαοτικό θάλαμο, όπου ιδρωμένοι άνθρωποι σπρώχνονταν, φώναζαν, ποδοπατούνται, πάνω από αποσκευές σκορπισμένες στο βρόμικο πάτωμα, άλλοι πέφτουν κάτω από την πίεση του συνωστισμού. Ο Federick που θα είναι ο οδηγός μας -υποχρεωτική συνθήκη για τη χώρα αυτή- με εντοπίζει. Εγώ νοιάζομαι περισσότερο για το σάκο μου τον οποίο βρίσκω να κείτεται κάτω από πόδια Αφρικανών, και τον γραπώνω. Θα χρειαστούν όμως κι άλλες, λεπτομερείς διατυπώσεις σχετικά με το κάθε κομμάτι του φωτογραφικού εξοπλισμού για τον οποίο ο Federick έχει ήδη εκδώσει την απαραίτητη, κοστοβόρα άδεια. Αντιγράφοντας τη συμπεριφορά της ομήγυρης, σπρώχνω τους πάντες για να περάσω, κάποιοι λευκοί είναι εκτός ελέγχου και ουρλιάζουν διαμαρτυρόμενοι για την υγειονομική ασυδοσία. Φυσικά κανείς από αυτούς δεν έχει έρθει για τουρισμό στη χώρα.
Για εμένα προσωπικά, τα ταξίδια που γεμίζουν την ψυχή μου είναι τα ανεξάρτητα, αυτά που πραγματοποιούνται με τις δικές μου δυνάμεις και το δικό μου πρόγραμμα, που έχουν την ικανοποίηση της εξερεύνησης και της ανακάλυψης. Όμως σε κάποιες εμπόλεμες ζώνες όπως αυτή ή το Αφγανιστάν, η συνοδεία καθίσταται υποχρεωτική, κυρίως για να εξασφαλιστούν η βίζα και οι απαραίτητες άδειες μετακίνησης. Στο Νότιο Σουδάν δε μπορεί κανείς να βγει έξω από τα όρια της πρωτεύουσας χωρίς ειδική άδεια που κοστίζει αρκετά και απαιτείται επιπλέον δωροδοκία σε κάποια σημεία ελέγχου. Ακόμα, το κόστος του οχήματος και τα χρήματα που δικαιωματικά αποδίδονται στις φυλές, ανεβάζουν το συνολικό κόστος. Καθώς ο τουρισμός είναι σχεδόν ανύπαρκτος στη χώρα, αντίστοιχη είναι και η προσφορά από ταξιδιωτικές υπηρεσίες, ελάχιστες και εξωφρενικά ακριβές. Όμως κάποια μέλη φυλών που αποτελούσαν το σύνδεσμο για την επίσκεψη σε αυτές, πλέον αναλαμβάνουν μόνοι τους τη λίγη «πελατεία» των ταξιδιωτών, κι έτσι με επίμονο παζάρι καταφέραμε μια ανεκτή τιμή με τον Federick από τη φυλή των Mundari. Ο Federick φέρει τα χαρακτηριστικά της φυλής του, τρία ανάγλυφα στίγματα σε σχήμα τριών V στο μέτωπό του, και εκτός άλλων μου είχε παραγγείλει να του φέρω ένα τελευταίας τεχνολογίας κινητό τηλέφωνο, μιας και το παλιό του εκλάπη.
Οι πρώτες εικόνες της Juba δε διαφέρουν ιδιαίτερα από τις γνώριμες της Αφρικής. Σκόνη, κυκλοφοριακή συμφόρηση, παραγκομάγαζα στη σειρά που πουλάνε την πραμάτεια τους και… ένα κολάζ ετερόκλητων χρωμάτων. Φτάνουμε στο ξενοδοχείο μόνο για να αποθέσουμε τα σακίδια, σε ένα μέτριο δωμάτιο με την εξωφρενική τιμή των 100 δολαρίων. Είναι απίθανο να βρει κανείς φτηνότερο στην πόλη αυτή, η Αφρική ως γνωστό δεν είναι ούτε φτηνή ούτε value for money, όμως εδώ όπως και στο Τσαντ ισχύουν ακατανόητοι τιμαριθμικοί νόμοι. Κατευθυνόμαστε στο περίφημο AFEX Camp, που βρίσκεται στις όχθες του Νείλου. Όπως σε κάθε καθωσπρέπει χώρο, υπάρχει σήμανση απαγόρευσης οπλοφορίας, που δεν ισχύει βέβαια για το φύλακα με το kalashnikov ο οποίος μάλιστα θα μας σημαδέψει με θερμόμετρο στο δόξα πατρί, πράγμα οξύμωρο δεδομένου του ότι κανείς δεν τηρεί βασικά μέτρα υγιεινής όπως μάσκα.
Το συγκεκριμένο συγκρότημα αποτελεί τη βάση των περισσοτέρων Μ.Κ.Ο., προσφέροντας ασφάλεια, καθαρές και ποιοτικές εγκαταστάσεις διαμονής και εστίασης, και μια προνομιακή θέα στον ποταμό. Χαρακτηριστικό είναι το σλόγκαν του: home away from home. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι περισσότεροι θαμώνες είναι λευκοί – στελέχη οργανώσεων και στα τραπέζια σχηματίζονται παρέες με γιορτινή διάθεση. Οι τιμές του καταλόγου μου φαίνονται αρκετά ακριβές.
Ένα μισοβυθισμένο ποταμόπλοιο αποτελεί το σήμα κατατεθέν και μοναδικό θα έλεγα αξιοθέατο της Juba. Σε απόσταση αναπνοής των δυο αυτών κόσμων, λίγο χαμηλότερα από την περίφραξη του AFEX, παιδιά και ενήλικες πλένονται γυμνοί στα νερά του ποταμού. Σμήνη από πεινασμένες μύγες επιτίθενται στο φρέσκο, νεοφερμένο λευκό δέρμα μου, κάτι που τις επόμενες μέρες είτε θα συνηθίσω, είτε θα πάψω να αποτελώ θρεπτικό έδεσμα γι αυτές.
Ο Federick (εν συντομία Fed) φεύγει για κάποιες προετοιμασίες του ταξιδιού αλλά εμείς δεν έχουμε διάθεση για φαγοπότι στο AFEX camp, ούτε για κοινωνικές συναναστροφές με λευκούς. Βγαίνουμε για μια βόλτα στη πόλη χωρίς να εμφανίσουμε τις φωτογραφικές μηχανές. Η φωτογράφιση απαγορεύεται ρητά στη Juba αλλά εμένα οι απαγορεύσεις με προκαλούν, όπως και η προοπτική του να συμπληρώσω στο «βιογραφικό» μου, μετά τις δύο συλλήψεις στο γειτονικό (βόρειο) Σουδάν, μια ακόμα στο Νότιο Σουδάν. Τελικά θα συγκρατήσω τη δίψα να αποτυπώσω την ομορφιά που διακρίνω στις φτωχογειτονιές της πόλης. Έχω βρεθεί σε αμέτρητους τόπους που η παρουσία ενός ξένου προκαλεί έκπληξη και περιέργεια, όμως εδώ μας αντικρύζουν πραγματικά σα να είμαστε εξωγήινοι. Όπως θα μας επιβεβαιώσει αργότερα ο Fed, κανένας λευκός δεν περπατά στους δρόμους για κανένα λόγο. Η υποδοχή των κατοίκων είναι ανάμικτη. Κάποιοι αντιδρούν με ενθουσιασμό, πολλοί είναι υπό βαριά επήρεια οινοπνεύματος, κάποιος προσπαθεί να μου εμποδίσει τη διέλευση αλλά τον αγνοώ, κάποιοι άλλοι είναι πιο αφιλόξενοι και ρωτούν τι δουλειά έχουμε στο «γκέτο» τους. Δίπλα σε κάποια πολυτελή κτίρια ξενοδοχείων με ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα, ζει ένας λαός σε ακραία φτώχεια. Όπως θα διαπιστώσουμε και στη συνέχεια, το Νότιο Σουδάν είναι το πιο χαοτικό αφρικανικό κράτος που έχουμε βρεθεί. Η κατάσταση που συνάντησα ήταν δυσμενέστερη ακόμα και από άλλα κράτη που πλήττονται από εχθροπραξίες και φτώχεια, όπως το Μάλι, η Μπουρκίνα Φάσο, το Τσαντ, η Σομαλιλάνδη.
Ψάχνουμε κάποιο σημείο στην όχθη για να πιούμε μια μπίρα χωρίς παρουσία λευκών, όμως δεν υπάρχει κανένα τοπικό μπαράκι. Αναγκαστικά επιστρέφουμε στο AFEX. Το βράδυ ο Fed θα μας ξεναγήσει στο πιο πολυτελές ξενοδοχείο της πόλης, το απαστράπτον Pyramid Hotel με μια εντυπωσιακή σειρά πανάκριβων οχημάτων στο χώρο στάθμευσης. Πραγματικά ντρεπόμουν να μπω μέσα με το παντελόνι εκστρατείας και τις σκονισμένες μπότες μου. Αναρωτιέμαι, ποιος μπορεί να πληρώσει για τέτοιες υπηρεσίες, σε ένα τόσο φτωχό κράτος; Όπως δυστυχώς γνωρίζω, σε τόπους σαν κι αυτόν οι κοινωνικές αντιθέσεις είναι τεράστιες και ειδικότερα όπου οι δημοκρατικοί θεσμοί απουσιάζουν, κάποιοι επωφελούνται. Μέλη της κυβέρνησης και του στρατού, επιχειρηματίες και στελέχη κάποιων Μη Κερδοσκοπικών Οργανώσεων και ειρηνευτικών δυνάμεων, απολαμβάνουν ζωή χλιδής τη στιγμή που λίγο παραέξω άνθρωποι υποσιτίζονται και πεθαίνουν από ασθένειες. Βέβαια το ότι εμείς ζούμε σε έναν άλλο κόσμο, μακρινό και δηλώνουμε άγνοια, δεν αποποιεί την ευθύνη ούτε μας απαλλάσσει από τις τύψεις.
Ο Fed μιλά χαμηλόφωνα όταν αναφέρεται στην κυβέρνηση. Οι μνήμες του εμφυλίου και των νεκρών που κείτονταν στην πόλη είναι τόσο πρόσφατες και βέβαια η κυβερνούσα αρχή, παρά την απόλυτη (!) πλειοψηφία στις εκλογές του 2010, κάθε άλλο παρά δημοκρατική θεωρείται!
Το πρωί της επομένης μαζί με το συνταξιδιώτη μου, είμαστε «ετοιμοπόλεμοι» για μια ακόμα εξόρμηση σε έναν ανεξερεύνητο τόπο, για το νότο του Νοτίου Σουδάν και την απομονωμένη περιοχή της Eastern Equatoria, όμως ο Fed είναι γενικότερα ασυνεπής, οπότε περνάμε άσκοπα την ώρα μας στον κήπο του hotel απολαμβάνοντας τον τροπικό ήλιο.
Το όχημα με το Fed και τον Ουγκαντέζο οδηγό καταφθάνει, φορτωμένο ασφυκτικά με εξοπλισμό και προμήθειες κατασκήνωσης. Μοναδικός χώρος για τους σάκους είναι στο κάθισμα ανάμεσά μας, τη γραφική ύλη για τα παιδιά τη φορτώνουμε στη σχάρα. Κάνουμε στάση σε ένα μπακάλικο όπου μας προτείνει να αγοράσουμε σνακς που μπορεί να θελήσουμε, αλλά δε χρειαζόμαστε τίποτα παραπάνω από μερικές κονσέρβες και μπάρες που έχουμε ήδη μαζί μας. Πιθανόν οι προηγούμενοι ταξιδιώτες ήταν πιο καλομαθημένοι. Η κίνηση στη Juba είναι ανυπόφορη, η σκόνη, τα σκουπίδια και η γενικότερη εικόνα ανέχειας, συνθέτουν ίσως από τις χειρότερες συνθήκες που έχω συναντήσει… και έχω βρεθεί σε πολλούς κατατρεγμένους τόπους.
Υπάρχει μόνο μία γέφυρα που διασχίζει τον ποταμό Νείλο ενώνοντας τις δύο πλευρές της χώρας. Κυριολεκτικά, μία μοναδική γέφυρα, όχι μόνο για τη Juba, αλλά για ολόκληρη τη χώρα! Όπως φαντάζεται κανείς, για να διασχίσουν τα οχήματα την απαρχαιωμένη αυτή κατασκευή που αποτελείται από υλικά γέφυρας του 2ου Παγκοσμίου πολέμου, περιμένουν για ώρες σε ένα κυκλοφοριακό χάος. Εκατέρωθεν της γέφυρας απαγορεύεται αυστηρά η φωτογράφιση μιας και οι γύρω παράγκες παραδόξως φιλοξενούν στρατόπεδα. Όχι ότι επιτρέπεται να φωτογραφίζεις πουθενά αλλού βέβαια. Κάθε φορά που ακούγεται κλικ, ο Fed με επαναφέρει έντρομος στην τάξη, τα σημεία ελέγχου της αστυνομίας είναι συνεχή αλλά και οι περαστικοί μπορεί επίσης να αποτελούν πρόσωπα που δεν πρέπει να φωτογραφίσεις. Έχω διαβάσει αρκετές ιστορίες συλλήψεων και επακόλουθων οικονομικών ανταλλαγμάτων.
Βαριά οχήματα μεταφορών κατακλύζουν το κατεστραμμένο οδόστρωμα, πολλά έρχονται από τη μακρινή πρόσβαση στη θάλασσα, το λιμάνι της Μομπάσα στην Κένυα, ενώ άλλα από την Ουγκάντα μεταφέροντας καύσιμα, γιατί παρά τον πλούτο της χώρας σε υδρογονάνθρακες, δε διαθέτει διυλιστήριο. Το πρώτο κομμάτι της διαδρομής είναι βασανιστικό και συμπληρώνεται από μια αναμονή τουλάχιστον μιας ώρας σε ένα σημείο ελέγχου για διατυπώσεις και διαπραγματεύσεις. Ζέστη, μύγες, σκόνη, καυσαέριο και τριγύρω άνθρωποι που υπομένουν στωικά αυτή την κόλαση. Κάποιος κείτεται στο χώμα χωρίς να του δίνει κανείς σημασία, είναι άραγε μεθυσμένος, άρρωστος, νεκρός; Ο καρόδρομος που θεωρείται κεντρική αρτηρία και οδηγεί στα σύνορα με την Ουγκάντα και εν συνεχεία στην Κένυα διακλαδώνεται.
Εμείς ακολουθούμε πορεία νοτιοανατολική όπου ως εκ θαύματος είναι υπό κατασκευή ένας φαρδύς δρόμος που θα οδηγεί απευθείας στην Κένυα μειώνοντας κατά πολύ τη χιλιομετρική απόσταση. Πάρα το νέφος από κοκκινόχωμα, ο δρόμος είναι πολύ πιο άνετος και χωρίς καθόλου κίνηση οχημάτων. Η περιοχή είναι πολύ αραιοκατοικημένη, με ελάχιστους οικισμούς. Σε κάποια σημεία, στις άκρες του δρόμου υπάρχουν ναρκοπέδια που σηματοδοτούνται αμυδρά από μικρές πινακίδες με νεκροκεφαλές ή πιο αποτελεσματικά από οργανώσεις που έχουν αναλάβει την αποναρκοθέτηση. Υπάρχουν σίγουρα και μη σηματοδοτημένα, κάτι που αποδεικνύεται από οχήματα διάνοιξης του δρόμου που ανατινάζονται, δε γνωρίζω τι συμβαίνει με ανθρώπινα θύματα. Στο δρόμο συναντάμε κάποιους βοσκούς με μικρά κοπάδια, που όλοι τους έχουν στον ώμο ένα Kalashnikov. Τα όπλα κυκλοφορούν ευρέως στη χώρα, την εποχή του εμφυλίου οι αντιμαχόμενες πλευρές τροφοδοτούσαν τον πληθυσμό και πλέον η προστασία από τις ζωοκλοπές συχνά εξελίσσεται σε ένοπλη αντιπαράθεση.
Το περιβάλλον αποτελείται από χαμηλή ή μεσαία βλάστηση και σποραδικά κάποιους φοίνικες που παράγουν ένα πορτοκαλοκόκκινο είδος καρύδας. Τις επόμενες μέρες στη συνέχεια της διαδρομής στο νότο θα συναντήσουμε τις παρυφές τροπικού δάσους που είναι το άνω άκρο του εθνικού πάρκου Kidepo της Ουγκάντας και την εποχή της μετανάστευσης μπορεί να δει κανείς κυρίως αντιλόπες ή και άλλα θηλαστικά. Εμείς θα συναντήσουμε μόνο μερικούς μπαμπουίνους και μερικά ελάφια-νάνους που ονομάζονται dik dik, συνηθισμένη πανίδα της Αφρικής. Μικρές λίμνες σχηματίζονται από τις βροχές που ξεκινούν αυτή την εποχή και φιλοξενούν διάφορα είδη πουλιών, κορμοράνους, αετούς και μερικά κακάσχημα μαραμπού που προσπαθήσαμε να τα πλησιάσουμε για να θαυμάσουμε το πέταγμά τους.
Στόχος μας είναι να εκμεταλλευτούμε την καλοκαιρία και να φτάσουμε στη φυλή Larim, μια διαδρομή μη προσβάσιμη σε περίπτωση καταιγίδας. Φτάνοντας στο μικρό οικισμό του Torit κάνουμε μια στάση. Κάποιες νεαρές κοπέλες με ξυρισμένη κόμη, σκουλαρίκι στο κάτω χείλος, ένα πανί τυλιγμένο ως φόρεμα και γυμνό στήθος, πλησιάζουν με περιέργεια μαζί με ένα τσούρμο παιδιών. Μια ηλικιωμένη καπνίζει μια πίπα, χαρακτηριστική συνήθεια των γυναικών στις φυλές του νότου. Όπως συμβαίνει σε παρόμοιες περιπτώσεις, οι άνθρωποι της επαρχίας, σε αντίθεση με εκείνους της πόλης είναι δεκτικοί, εγκάρδιοι, εύθυμοι και κοινωνικοί. Και βέβαια ενθουσιάζονται να τους φωτογραφίζεις, ειδικά για τα παιδιά δεν έχει τέλος το παιχνίδι των εικόνων. Τα παιδιά ζητάνε επίμονα αλλά πάντα ευγενικά τα άδεια μπουκάλια του νερού -μια πρακτική που υιοθετούσαν και στη νότια Αιθιοπία- καθώς κάθε δοχείο έχει ιδιαίτερη αξία στα άνυδρα αφρικανικά εδάφη.
Μερικά χιλιόμετρα παρακάτω είναι ο οικισμός που ονομάζεται Camp 15, όπου πριν από δύο μόλις εβδομάδες σημειώθηκε ένοπλη επίθεση ανταρτών με θύματα 16 γυναίκες. Ένα τεθωρακισμένο όχημα των ειρηνευτικών δυνάμεων φρουρεί πλέον το χωριό.
Εμείς ακολουθούμε έναν κακό χωματόδρομο που ξεκινάει από το σημείο αυτό και εξελίσσεται σε εκτός δρόμου πεδίο με νεροφαγώματα για 25 περίπου χιλιόμετρα στην άγρια φύση. To «μονοπάτι» δεν το έχει καν ο χάρτης της google και ελπίζω να μη βρέξει πριν την επιστροφή μας. Στη διαδρομή, γυναικόπαιδα που κουβαλούν νερό από πολύωρες αποστάσεις, φωνάζουν με λαχτάρα ζητώντας μεταφορά τους. Δυστυχώς το όχημα δεν έχει καθόλου ελεύθερο χώρο.
Φτάνοντας στον προορισμό μας το σκοτάδι έχει απότομα απλώσει το πέπλο του. Παραδόξως, σε αυτή την ερημιά συναντάμε κάποια κτίσματα. Αυτό με αποθαρρύνει σχετικά με την αυθεντικότητα της φυλής που θα συναντήσουμε την επομένη μέρα. Τελικά τα κτίσματα περιλαμβάνουν κάποιες σχολικές αίθουσες – προσφορά της διεθνούς βοήθειας- και δυο-τρεις κατοικίες μόνο. Η φυλή Larim εξακολουθεί να ζει σε απλές καλύβες στις γύρω περιοχές. Η κατασκήνωσή μας θα στηθεί στο υπόστεγο ενός από τα κτίρια, ανακουφίζοντας την ανησυχία μου για επικείμενη καταιγίδα, μιας και ο ουρανός φωτιζόταν από σποραδικές αστραπές. Μια ευρύχωρη σκηνή στρατιωτικού τύπου στήθηκε για τον καθένα μας. Ομολογώ πως δεν περίμενα τέτοια πολυτέλεια, αλλά όπως φαίνεται οι διεθνείς οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στη χώρα έχουν αφήσει τεχνογνωσία πίσω τους. Δεν περίμενα επίσης ότι θα απολάμβανα όλες αυτές τις μέρες ένα υποτυπώδες μπάνιο, όμως καταφέραμε με ένα κατσαρόλι να ξεπλύνουμε λίγο τοπικά το κεφάλι και το σώμα μας από την άφθονη σκόνη και τον ιδρώτα. Ακόμα πιο ανέλπιστη ήταν η διατροφική μας ικανοποίηση, αφού ο Ουγκαντέζος οδηγός και ιδιοκτήτης του οχήματος ήταν και εξαιρετικός σεφ. Με βασική πρώτη ύλη τα αβγά, θα ετοιμάζει πάντα ένα απλό αλλά γευστικότατο δείπνο, αρχής γενομένης με το σημερινό πεντανόστιμο σάντουιτς, συνοδευόμενο με άφθονο τσάι και ουίσκι που είχα προμηθευτεί από τα duty free του Καΐρου.
Ο Fed είναι οπαδός της ρασταφάρι κουλτούρας, λάτρης του Bob Marley, και εκτός από τα joints με τα οποία συνοδεύει αυτή τη στάση ζωής, έχει μαζί του και ένα ηχειάκι που θα γεμίζει μελωδίες τη μαγική βραδιά με τις αστραπές. Θα συμπληρώσω το playlist με μερικά κομμάτια που έχω στο κινητό από τον αγαπημένο μου Damian Marley, το νεότερο γιο του Bob, αλλά και αφρικανούς καλλιτέχνες όπως Henri Dikongue. Πόση πληρότητα νιώθω… η ταξιδιωτική μου επιθυμία εκπληρώνεται και πάλι! Βρίσκομαι σε έναν τόπο που πάντα ονειρευόμουν μέσα από τις φωτογραφίες του Sebastiao Salgado και αντί να διασκεδάζω σε ένα bar του δυτικού κόσμου -που έτσι κι αλλιώς είναι κλειστά λόγω covid- απολαμβάνω μια ξεχωριστή εμπειρία «διασκέδασης» σε αυτή την εσχατιά του πλανήτη, που αν δε τη ζήσει κανείς δε μπορεί να τη νιώσει!
Η φυλή Larim
Ξυπνάω σε ένα τοπίο τριγυρισμένο από πράσινο, κάτω από τη σκιά ψηλών δέντρων που μετριάζει το ζεματιστό ήλιο. Ένας μαύρος, γρανιτένιος λόφος γνωστός ως Kimotong, υψώνεται στο άκρο του μικρού οικισμού.
Η φυλή Larim, γνωστή και ως Boya, που αριθμεί περί τα 20.000 μέλη, είναι αγρο-ποιμενική με κύρια καλλιέργεια το σόργο, καλαμπόκι και φασόλια, αλλά ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, το κυνήγι.
Οι καλύβες της φυλής, δεν απέχουν πολύ και οι πρώτες ημίγυμνες γυναίκες της φυλής ξεπροβάλλουν χαμογελαστές με τα μωρά τους στην αγκαλιά. Φορούν διακοσμητικά περιδέραια από χάντρες όπως επίσης σκουλαρίκι στο κάτω χείλος τους, κάποιες έχουν στα πόδια σειρά από μεταλλικούς κρίκους και όλες έχουν έντονα ανάγλυφα στίγματα στο στήθος, τα χέρια, την κοιλιά και το πρόσωπο. Ένα χρωματιστό ή συχνά κουρελιασμένο κομμάτι ύφασμα, δεμένο στον έναν ώμο καλύπτει μέρος του σώματος σε άνδρες και γυναίκες ή σχηματίζει ένα είδος φούστας, αφήνοντας γυμνά την κοιλιά και το στήθος για άμεση χρήση θηλασμού από τα βρέφη. Η πολυχρωμία είναι προσφιλής στις αφρικανικές ενδυμασίες, κάτι που πιστεύω πως αναδεικνύει την ομορφιά του σκούρου δέρματος. Ειδικότερα όμως αυτές οι σπάνιες, απειλούμενες φυλές παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδυματολογικό ενδιαφέρον με την ημίγυμνη περιβολή τους, κάτι που πιθανόν χαθεί στις αμέσως επόμενες γενιές.
Οι γυναίκες εκτελούν βαριές κτηνοτροφικές εργασίες κουβαλώντας τροφή για τα ζώα και νερό που ισορροπούν σε μεγάλα δοχεία πάνω στο κεφάλι τους όπως τυπικά σε όλη την Αφρική. Οι άντρες είναι λιγοστοί, συνήθως συνοδεύουν τα κοπάδια σε απομακρυσμένα βοσκοτόπια. Σε όλες τις φυλές, αλλά ακόμα και στις αστικές κοινωνίες της πρωτεύουσας, επικρατεί η πολυγαμία. Ένας άνδρας μπορεί να παντρευτεί όσες γυναίκες θέλει, αρκεί να το επιτρέπει ο πλούτος του σε ζώα, καθώς θα πρέπει να αμείψει όλους τους συγγενείς της νύφης με αρκετές αγελάδες.
Μέχρι τώρα προσπαθούσα να τηρήσω κάποιους υγειονομικούς κανόνες, φορώντας μάσκα όταν βρισκόμουν κοντά σε ανθρώπους. Φυσικά ο Fed και ο οδηγός δεν ενδιαφέρονταν για τον COVID και έρχονταν σε επαφή με πολύ κόσμο. Οι συνθήκες υγιεινής, όπως ήταν αναμενόμενο απουσιάζουν στα χωριά των Larim, σοβαρές ασθένειες μαστίζουν τους ανθρώπους αυτούς και ο COVID σίγουρα αποτελεί μη υπολογίσιμη απειλή. Σε κάθε φωτογραφία, μικροί και μεγάλοι ποζάρουν με ενθουσιασμό και βεβαίως θέλουν στη συνέχεια να δουν την εικόνα τους δημιουργώντας στενό κλοιό γύρω μου. Η θερμοκρασία πρέπει να είναι γύρω στους 35 βαθμούς, η μάσκα δεν έχει κανένα νόημα πλέον και η ανησυχία μου για το αν θα είμαι υγιής στην πτήση της επιστροφής επαφίεται στη Θεία πρόνοια. Πλήθη από παιδιά που βήχουν και είναι γεμάτα μύξες έρχονται και με αγκαλιάζουν, τσιμπούν ως συνήθως το παράξενο λευκό δέρμα και τραβούν τις τρίχες από τα χέρια μου, κάτι πρωτόγνωρο γι αυτά. Βρέφη σφίγγουν λαίμαργα το ισχνό στήθος της μάνας τους για μια στάλα γάλα, εικόνα που μου θυμίζει μια άλλη βασανισμένη φυλή, των πυγμαίων του Καμερούν. Καθώς ένα από αυτά γραπώνει τη θηλή, ένας πίδακας γάλακτος με λούζει στο πρόσωπο καθώς ξεσπάω εγώ και η μητέρα του στα γέλια. Φυσικά δεν αποφεύγω τους ανθρώπους, λαχταρώ να πάρω στην αγκαλιά μου τα παιδιά και τα βρέφη που βέβαια δε φορούν πάνα. Σε όλες τς φυλές, μικροί και μεγάλοι έχουν τη συνήθεια να φτύνουν συνεχώς, εκτοξεύοντας χλεμπόνες με ορμή ανάμεσα από τα δόντια τους και πολλές από αυτές να βρίσκουν σημάδι το παντελόνι και τις μπότες μου.
Συγκεντρώνουμε τα παιδιά για να τους μοιράσουμε γραφική ύλη, τετράδια, μαρκαδόρους και γλειφιτζούρια αλλά και παιχνίδια που είχε συγκεντρώσει ο συνταξιδιώτης μου από τα ανίψια του. Φυσικά έγιναν ανάρπαστα όλα, τα παιδιά παραδόξως διατηρούσαν μια ευγενική στάση μεταξύ τους και δεν άρπαζαν από τα μικρότερα. Μακάρι στο μέλλον, όταν θα αρθούν οι περιορισμοί της πανδημίας να συγκεντρώσουμε περισσότερα αγαθά με την ευαισθητοποίηση και συμμετοχή του κόσμου.
Η οπλοφορία αποτελεί καμάρι για τους άνδρες, ακόμα και τα μικρά παιδιά παίζουν με AK-47 και σφαίρες στη γεμιστήρα.
Τα χωριά εκτείνονται σε όλη την έκταση μιας μεγάλης κοιλάδας, τη θέα της οποίας απολαμβάνουμε από το γρανιτένιο λόφο και τους επιβλητικούς γύρω καταπράσινους ορεινούς σχηματισμούς. Μια μικρή φυσική στέρνα σχηματίζεται στο βράχο όπου συγκεντρώνεται λίγο νερό, καταπράσινο από την άλγη και πιθανότατα ακάθαρτο, που όμως προσφέρει ευκαιρία για κολύμπι στα παιδιά. Πίσω στα κτίσματα του κεντρικού οικισμού, το σχολείο είναι εν λειτουργία και είναι ώρα μουσικής παιδείας. Οι μαθητές τραγουδούν με τη συνοδεία δύο κρουστών, ενός πλαστικού δοχείου στο ρόλο τυμπάνου κι ένα αυτοσχέδιο μουσικό όργανο «βροχή». Αυτό μου θύμισε το πρώτο μου ταξίδι στη Βενεζουέλα, όπου ο οδηγός του οχήματος μου είπε να μην κινώ το μουσικό αυτό όργανο που αποτελούνταν από έναν ξύλινο κύλινδρο γεμισμένο με σπόρους, για να μην προκαλέσω πραγματική βροχή. Γέλασα τότε αντιμετωπίζοντας με ασέβεια τις δεισιδαιμονίες του για να μου απαντήσει: «…όμως εγώ οδηγώ Alex!»
Ευτυχώς ο καιρός είναι με το μέρος μας, παρ’ όλο που σε κάποιο σημείο του ορίζοντα πάντα διακρίνεται κάποια έντονη καταιγίδα. Αφού περάσουμε τη δύσκολη διαδρομή μέχρι τον κεντρικό χωματόδρομο και το Camp-15, η καταρρακτώδης βροχή μας πιάνει στο εύκολο κομμάτι μέχρι την Kapoeta, μια μικρή κωμόπολη και τη μοναδική πριν τα σύνορα με την Κένυα. Στην Kapoeta κάνουμε μια μικρή στάση, περιηγούμαστε στην τοπική αγορά και τρώμε στο μοναδικό μαγειρειό, ένα πιάτο με κόκαλα αρνιού και ρύζι που δύσκολα θα καταδέχονταν η γάτα μου, όμως εδώ η πείνα υπερισχύει του αισθητηρίου της γεύσης.
Η φυλή Toposa
Βρισκόμαστε κοντά στη μεθόριο με την Κένυα και το δειλινό φτάνουμε στα χωριά της φυλής Toposa που βρίσκονται μακριά από την κεντρική οδό. Μια πολύχρωμη, χαρούμενη ανθρώπινη κοινότητα μας υποδέχεται. Οι κάτοικοι θα αποσυρθούν νωρίς για ύπνο στις καλύβες τους. Θα επαναληφθεί μια ακόμα, πιο έντονη βραδιά επίδειξης φαντασμαγορικών κεραυνών, ανελλιπώς με ουίσκι και μουσική συνοδεία, σε ένα σουρεαλιστικό σκηνικό με φόντο την ανοιχτή κοιλάδα και τις κωνικές στέγες των καλυβών που διαγράφονται σε κάθε ηλεκτρική εκκένωση του ουράνιου θόλου.
Το πρωί βγαίνοντας από τη σκηνή μικροί και μεγάλοι είναι επί ποδός. Και είναι όλοι τόσο ενθουσιώδεις με την παρουσία μας!
Οι Toposa αποτελούν μια εθνοτική ομάδα που ζει στον απώτερο νότο του κράτους του Νοτίου Σουδάν, κοντά στα σύνορα με την Κένυα. Όπως όλες οι φυλές της χώρας, είχε ενεργό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο με αντάλλαγμα όπλα και ζώα, ενώ οι ένοπλες εχθροπραξίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα με αφορμές ζωοκλοπών. Η Νειλοτική αυτή φυλή που ζει κυρίως από την κτηνοτροφία, διατηρεί τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και τις ανιμιστικές τοπικές θρησκείες, αναμεμειγμένες με τον προσηλυτισμό των χριστιανών ιεραπόστολων. Τα μέλη των Toposa ζουν σε τυπικές καλύβες, καλύπτονται ελάχιστα με υφάσματα, διακοσμούν το σώμα τους με ανάγλυφη δερματοστιξία και οι γυναίκες φορούν πολύχρωμα αξεσουάρ φτιαγμένα από χάντρες και φτερά. Χαρακτηριστικός επίσης είναι ο μεταλλικός κρίκος που φορούν από μικρή ηλικία τα κορίτσια τρυπώντας το κάτω χείλος και αφαιρώντας τα δύο κάτω δόντια. Κι εδώ οι γυναίκες συνηθίζουν να καπνίζουν τη χαρακτηριστική πίπα. Όπως και οι υπόλοιπες φυλές, φορούν στα βρέφη ένα κουδουνάκι στο πόδι για να μην τα χάνουν.
Η φυλή στήνει χορό, πιθανόν για να τιμήσει την παρουσία μας και να υποδεχτεί τα αγαθά και τα χρήματα που προσφέρουμε για τη διαμονή μας και είναι ζωτικής σημασίας γι’ αυτούς. Η φιλικότητα που νιώθω από αυτούς τους ανθρώπους είναι σπάνια, αυτοί που για τα στερεότυπα της δύσης θεωρούνται άγριοι, αυτοί που πασχίζουν για την επιβίωση, είναι περισσότερο άνθρωποι από πολλούς άλλους. Χορεύω ξέφρενα με τις γυναίκες και παίρνω τα μικρά παιδιά από το χέρι σε έναν κύκλο ξεφαντώματος. Κάποια ανύποπτη στιγμή της διαμονής μας στον καταυλισμό, δυο γυναίκες που μάλλον έχουν ηγετικό ρόλο, παρά την έλλειψη επαφής με την τεχνολογία αντιλαμβάνονται το φωτογραφικό μου πάθος μου κάνουν νόημα να πλησιάσω. Στρώνουν ένα δέρμα αγελάδας για να καθίσω, μου δίνουν στην αγκαλιά ένα μωρό και ένα κατσικάκι και περήφανες στέκονται για να φωτογραφηθούμε.
Τα παιδιά παίζουν, όπως κάθε παιδί σε όλο τον πλανήτη και αντλούν περισσότερη χαρά από τα απλά, αυτοσχέδια, βιωματικά, διαδραστικά παιχνίδια και όχι τα καταναλωτικά των βιομηχανιών του σύγχρονου κόσμου. Πεντόβολα, τούμπες και γυμναστικές επιδείξεις, τοξοβολία… Χαρίζουμε κι εδώ μικρά παιχνίδια και πολλά παιδιά δείχνουν να αγνοούν τη χρήση τους. Τα περισσότερα φοβούνται να αγγίξουν ένα μικρό παιχνιδάκι σε σχήμα κροκόδειλου!
Οι άνδρες της φυλής απουσιάζουν με τα κοπάδια τους, μόνο γυναικόπαιδα και γηραιοί βρίσκονται στο χωριό.
Η γυναίκα που δείχνει να είναι αρχηγός, μοιράζει δίκαια τα τρόφιμα στα υπόλοιπα μέλη. Ανάμεσα στις καλύβες με τις μικρές πόρτες που θαρρείς ότι ανήκουν σε hobbits, βρίσκονται κάποιες μικρότερες που είναι αποθήκες σιτηρών και τροφίμων.
Όμως η εικόνα της ζωής των σπάνιων, απειλούμενων φυλών δεν είναι μόνο η ειδυλλιακή που παρουσιάζεται στα ντοκιμαντέρ. Η συναναστροφή μας με τους ανθρώπους, μας αποκάλυψε για ακόμα μια φορά ότι οι συνθήκες διαβίωσης αυτοχθόνων φυλών όπως αυτή, είναι ακραία δυσμενείς και οι Toposa είναι από τις φτωχότερες τοπικές κοινωνίες που έχω συναντήσει. Ο υποσιτισμός και οι ασθένειες αποδεκατίζουν ενήλικες και μικρά παιδιά. Κάποια βρέφη υποφέρουν από κίτρινο πυρετό και μαλάρια, τα μάτια τους είναι κατακίτρινα και τα ούρα τους πράσινα. Είναι συγκλονιστικό να βλέπεις παιδιά να οδεύουν προς το θάνατο και να μη μπορείς να βοηθήσεις! Κάποιοι ενήλικες υποφέρουν από δερματικές παθήσεις και άγνωστα νοσήματα. Μας ζητούν φάρμακα αλλά εκτός από μερικά αντιβιοτικά, παρακεταμόλη και πρόληψης της ελονοσίας, δε διαθέτουμε ούτε υλικά ούτε γνώση. Όλοι αφοδεύουν σχεδόν οπουδήποτε και η υγιεινή είναι άγνωστη έννοια. Είχαμε λίγα τρόφιμα, κονσέρβες, μπάρες, κρουασάν, για τις μέρες της διαμονής μας με τις φυλές. Προφανώς δώσαμε τις προμήθειες, εμείς ντρεπόμασταν να φάμε ακόμα και μια κονσέρβα φασόλια που ήταν το πρωινό μας. Τα παιδιά έγλυφαν τα πιάτα, τα σκυλιά έτρωγαν τα τσόφλια από τα αβγά! Είναι μια από τις φορές που οι συναισθηματικές αντοχές μου καταρρέουν, που όσο κι αν έχω συνηθίσει να ταξιδεύω σε τόπους φτωχούς που αντιμετωπίζουν μύρια δεινά και δυστυχίες, κάποια πράγματα δεν τα αντέχω…
Τα τρόφιμα που μοιράσαμε ήταν ελάχιστα για τόσους ανθρώπους, τα φάρμακα επίσης λίγα και δύσκολο να βοηθήσουν αν δεν έχει κανείς ιατρικές γνώσεις. Φυσικά η γραφική ύλη που μεταφέρουμε σε κάθε ταξίδι, εδώ ήταν ό,τι πιο άκυρο. Οι ανεπίτρεπτες για τον 21 αιώνα αυτές συνθήκες, απειλούν τους Toposa και την αυθεντικότητα, την ομορφιά και την αλησμόνητη φιλικότητα αυτών των ανθρώπων. Όπως έχω συμπεράνει και σε άλλες περιπτώσεις, δυστυχώς το μέλλον των αυτόχθονων φυλών είναι είτε ο εκσυγχρονισμός, είτε η εξαφάνιση.
Kapoeta
Επιστρέφοντας στη Juba κάνουμε μια διανυκτέρευση στην Kapoeta για να φορτίσουμε τις μπαταρίες. Η ακριτική πόλη έχει περιορισμένο ενδιαφέρον παρά τη «ζωντανή» αγορά όπου συχνάζουν μέλη των τοπικών φυλών. Στην αγορά είδα γυναίκες να κρατούν δεσμίδες πολλών χαρτονομισμάτων, διόλου ευκαταφρόνητης αξίας για τα δεδομένα του τόπου. Μερικές ιδιαιτερότητες που με εντυπωσίασαν ήταν ένα κοπάδι αντιλόπες που κυκλοφορούσαν στην πόλη. Μάλιστα το βραδάκι, ενώ απολαμβάνω τη μπίρα μου σε εξωτερικό χώρο παρακείμενου μπαρ, περνούν με ταχύτητα από μπροστά μου και αν δεν τις είχα δει πρωτύτερα θα πίστευα ότι έχω παραισθήσεις από τα ντουμάνια του Fed. Άλλη ιδιαιτερότητα ήταν ότι στο ψιλοάθλιο πανδοχείο βρίσκω ένα τεράστιο σμάρι από ιπτάμενα κουνούπια στην εσωτερική πλευρά του παραθύρου. Δεν καταφέρνω να τα απομακρύνω και τελικά γέμισε το δωμάτιο με αυτά. Επιπλέον, αμέτρητα τριζόνια συμπληρώνουν το σκηνικό. Η πόρτα της τουαλέτας, όταν έκλεινε ερμητικά δεν άνοιξε ξανά ούτε από μέσα, ούτε από έξω. Ευτυχώς που δεν είμαι μόνος στο ταξίδι αυτό αλλιώς θα έμενα για καιρό κλεισμένος στη τουαλετα της Kapoeta. Η κωλυσιεργία των Αφρικανών μας έκανε να μην ασχοληθούμε με αλλαγή δωματίου, εγώ έκλεισα το σάκο μου αλλά ο συνταξιδιώτης θα βγάζει τριζόνια από το βρακί του για μέρες μετά και από το σάκο του μέχρι και την επιστροφή μας στο Κάιρο και την Αθήνα.
Η φυλή Mundari
Μετά από μια ολοήμερη διαδρομή, επιστρέφουμε από την Kapoeta και την επαρχία South Equatoria, στην πρωτεύουσα Juba και τη Central Equatoria. Δε θα μείνουμε καθόλου στην πόλη αλλά θα συνεχίσουμε δυτικά, στον καταυλισμό της φυλής Mundari, μόλις 25 χιλιόμετρα μακριά. Δεν περίμενα ότι η πιο διάσημη φυλή της χώρας μετά τους Dinka, θα βρίσκονταν τόσο κοντά στον πολιτισμό, αλλά διατηρώντας τα τόσο αλλόκοτα έθιμά τους.
Η ζωή των Μουντάρι, όπως και των άλλων Νειλοτικών φυλών, είναι προσανατολισμένες γύρω από τα βοοειδή τα οποία χρησιμεύουν ως τροφή, ως συναλλαγματικό νόμισμα και καθορισμό κοινωνικής στάθμης του ιδιοκτήτη τους. Για να πραγματοποιηθεί ένας γάμος, θα πρέπει ο υποψήφιος γαμπρός να προσφέρει βοοειδή στην οικογένεια της νύφης. Κάθε άντρας μπορεί να πάρει όσες συζύγους μπορεί να υποστηρίξει. Οι Μουντάρι εμπλέκονται σε πολέμους με τη φυλή Dinka για διεκδικήσεις βοοειδών κατά τη διάρκεια της ξηρασίας.
Μεταξύ άλλων αλλόκοτων εθίμων, οι άντρες Mundari συνηθίζουν να λούζουν τα μαλλιά τους με ούρα αγελάδας, προσδίδοντάς τους ένα κίτρινο-πορτοκαλί χρώμα.Οι Mundari χαράζουν το δέμα τους σε χαρακτηριστικά σχήματα κατά τις τελετές μετάβασης στην ενηλικίωση. Το τυπικό μοτίβο της ουλής των Mundari αποτελείται από τρεις γραμμές σε σχήμα V στο σημείο του μετώπου. Οι Mundari είναι μια φυλή λιπόσαρκη και ιδιαίτερα ψηλή.
Ο άνετος δρόμος διακόπτεται από ένα ποτάμι και πρέπει να το διασχίσουμε με τα πόδια και να μεταφέρουμε τα πράγματά μας. Το νερό φτάνει μέχρι το εσώρουχο και στις όχθες γλιστράει πολύ αλλά αυτές οι εμπειρίες είναι που προσδίδουν ενδιαφέρον στο ταξίδι. Βέβαια δε θα ήταν ευχάριστο το να πέσω με τα μούτρα και όλα μου τα πράγματα μέσα στο ποτάμι.
Στο βάθος, καπνοί αναδύονται κάνοντας τις ακτίνες του ήλιου να διαγράφονται απόκοσμα. Κάτω από ένα τεράστιο δέντρο αναπαύονται σε πλαστικές καρέκλες μερικοί άνδρες Mundari, ντυμένοι με μια κουβέρτα κατάσαρκα. Και λίγο παραπέρα, το σκηνικό που έχω δει στις εμβληματικές εικόνες του Salgado από την παρόμοια φυλή Dinka το 2006. Σα να μην άλλαξε τίποτα από τότε…
Μια θάλασσα από τεράστια κέρατα αναδεύεται μέσα στους καπνούς κάτω από ένα ολόχρυσο φως, ένα σκηνικό αποκάλυψης όπου δαίμονες της κόλασης αναδύονται μέσα από την πυρά! Κι ανάμεσα τους γυμνοί άνθρωποι καλυμμένοι με στάχτες περιπλανώνται σα φαντάσματα…
Μια από τις πιο απόκοσμες, απερίγραπτες εικόνες που έχω δει στη ζωή μου εκτυλίσσεται μπροστά μου!
Μπαίνω μέσα στο χαοτικό αυτό σύμπαν, όπου ο καπνός από τα βουνά περιττωμάτων που φλέγονται μαζί με την οσμή της αμμωνίας από τα ούρα εκατοντάδων ζώων, είναι λιποθυμική.
Τα βοοειδή με τα μεγάλα κέρατα, που ανήκουν στην Αφρικανική φυλή Sanga είναι ράθυμα, έχουν συνηθίσει την καλή μεταχείριση από τους ποιμένες τους και δε νιώθουν απειλή. Έτσι, παρά τα μυτερά κέρατα, δεν είναι επιθετικά. Το έδαφος είναι γεμάτο περιττώματα που συσσωρεύονται στις μπότες μου προσθέτοντας μια βαριά σόλα. Τα ρούχα και τα ρουθούνια ποτίζουν από τις αναθυμιάσεις της καμένης κοπριάς. Όμως βρίσκομαι σε έκσταση, σε ένα show με τα πιο εντυπωσιακά συστήματα φωτισμού και καπνογόνων. Η κόλαση αυτή είναι ο παράδεισος του φωτογράφου, το φως, οι συνθήκες και οι ήρωες συνηγορούν σε μαγευτικά αποτελέσματα. Τα σύννεφα στον ουρανό ανατολικά δημιουργούν ένα ζωγραφικό πίνακα με μια φαντασμαγορική παλέτα από φανταχτερό πορτοκαλί, γαλάζιο και μαβί. Τα κοπάδια συγκεντρώνονται στον καταυλισμό για το βράδυ με περισσή φροντίδα, ενώ τα νεογνά αιγοπρόβατα χαίρουν ειδική προστασίας σε ποιμνιοστάσια σκεπασμένα με μουσαμάδες και φωτιές για να τα ζεσταίνουν. Ο καταυλισμός δεν αποτελεί χωριό, τα χωριά των Mundari απέχουν αρκετά, όμως στη φροντίδα των ζώων συμμετέχουν πολλά μικρά παιδιά και λίγες γυναίκες που μεριμνούν για τη διατροφή των μελών.
Το πρωινό φως εκκινεί και πάλι την καθημερινή διαδικασία που θαρρείς πως τελείται εδώ και αιώνες στην κοινωνία της φυλής που είναι συνυφασμένη με τα βοοειδή.
Οι αλλόκοτες τελετουργίες των Mundari απαιτούν τη συλλογή των περιττωμάτων των βοοειδών με τα χέρια, τη συγκέντρωσή τους σε σωρούς και στη συνέχεια την καύση τους. Την αηδιαστική αυτή εργασία αναλαμβάνουν παιδιά όλων των ηλικιών, συνήθως γυμνά ή ντυμένα με ράκη. Τα ούρα των αγελάδων συλλέγονται και προστίθενται στο μείγμα, όμως το πιο εξωφρενικό είναι ότι μικροί και μεγάλοι δράττονται της ευκαιρίας και λούζονται με τη «χρυσή βροχή» κάθε φορά που ένα ζώο ουρεί! Η αμμωνία των ούρων προσδίδει ένα κοκκινωπό χρώμα στην κόμη των Mundari. Μια άλλη τακτική είναι η εμφύσηση αέρα στη μήτρα της αγελάδας που προκαλεί αντανακλαστική έκκριση γάλακτος από τους μαστούς και τη θρέψη κατά προτεραιότητα των διψασμένων μόσχων και στη συνέχεια των ανθρώπων. Το γάλα συνήθως πίνεται κατ’ ευθείαν από τη θηλή του ζώου ή συλλέγεται σε δοχεία προς μελλοντική κατανάλωση χωρίς καμία διαδικασία βρασμού και προστασίας από ασθένειες. Η τέφρα που παράγεται από την καύση των περιττωμάτων χρησιμοποιείται ως επάλειψη στο πρόσωπο και το σώμα των Mundari, για την προστασία από μύγες tse tse, κουνούπια και τις ηλιακές ακτίνες. Αυτό τους δίνει μια απόκοσμη όψη, κάνοντάς τους να μοιάζουν με φαντάσματα. Ιδιαίτερη φροντίδα δίνουν και στα γελάδια τους, καλύπτοντας επιμελώς το τρίχωμα με στάχτη. Για να κατοχυρώνουν την ιδιοκτησία των ζώων, τα σημαδεύουν κόβοντας τις άκρες των αυτιών σε συγκεκριμένα σχήματα. Όπως και οι υπόλοιπες φυλές, οι Mundari φέρουν οπλισμό από AK-47, ακόμα και οπλοπολυβόλα.
Οι Mundari είναι αρκετά πιο εύρωστη φυλή από τις άλλες που συναντήσαμε κι έχουν επαφή με την τεχνολογία όπως κινητά τηλέφωνα. Παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν να διατηρούν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής εκτρέφοντας βοοειδή και τα παιδιά συνήθως δεν ακολουθούν σχολική εκπαίδευση.
Καθώς μεσημεριάζει, τα κοπάδια οδηγούνται μέσα από το ποτάμι σε αναζήτηση βοσκότοπων, για να επιστρέψουν πάλι πριν τη δύση του ηλίου σε αυτή τη συνεχή διαδικασία.
Οι ώρες τις ημέρας που απουσιάζουν τα ζώα με τα μέλη της φυλής έχουν λιγοστό ενδιαφέρον. Λίγα γυναικόπαιδα απομένουν για να συναναστραφούμε, όλοι πρόσχαροι και φιλικοί μέχρι ενός ορίου, όταν οι άνδρες μας ζήτησαν να απομακρυνθούμε από τις γυναίκες. Το καλύτερο όμως είναι όταν κάποιο παιδί που μόλις έχει λουστεί με ούρα αγελάδας, έρχεται να δει τη φωτογραφία που μόλις τράβηξα. Τα μικρά είναι κι εδώ όλα με βήχα και μύξες, τα ιπτάμενα έντομα κάνουν πάρτι στα βουνά από ακαθαρσίες και πάνω μου, ελπίζω τα αντισώματά μου να μη με προδώσουν για ακόμα μια φορά.
Ως ταξιδιώτες συνηθίζουμε να είμαστε συνεχώς εν κινήσει, όμως η γύρω περιοχή δεν έχει τίποτα να δεις. Απολαμβάνουμε λίγη ξεκούραση και σωματική καθαριότητα στο ποτάμι όμως θέλουμε αλλαγή παραστάσεων. Έχουμε επίμονα διερευνήσει το να περιπλανηθούμε στον απέραντο βαλτότοπο του Sudd, όμως εκτός από το μεγάλο κόστος, την εποχή αυτή τα νερά έχουν πλημμυρίσει την περιοχή και οι φυλές που ζουν εκεί έχουν αποσυρθεί βαθύτερα στην ξηρά, συνεπώς δεν υπάρχει κάτι εκτός από νερό. Η άλλη περίπτωση είναι να επισκεφτούμε και τη φυλή Dinka. Η προοπτική αυτή απορρίφθηκε επίσης καθώς απ’ ό,τι λέγεται οι Dinka είναι αρκετά εκμοντερνισμένοι και επιπλέον οι άδειες, το “λάδωμα” που θα ζητηθεί στη διαδρομή και τα χρήματα που θα ζητήσουν οι Dinka, πιθανόν να ξεπεράσουν τα $ 300-400.
Juba
Μετά από δύο μέρες με τους Mundari, αφού περνάμε πάλι πεζή το ποτάμι και φορτώνουμε το αυτοκίνητο, πηγαίνουμε σε μια αγορά ζώων λίγο έξω από τη Juba. Το μέρος έχει ενδιαφέρον, αλλά οι παρευρισκόμενοι έχουν ανάμεικτη συμπεριφορά απέναντί μας. Κάποιοι θέλουν να τους φωτογραφίσουμε ενώ άλλοι ζητούν να διαγράψουμε φωτογραφίες που τυχόν εμφανίζονται. Οι περισσότεροι κάνουν ερωτήσεις για το σκοπό της παρουσίας μας, δεν έχει βρεθεί ξανά λευκός εκεί. Ο Fed απέχει, δεν παίρνει θέση στις συζητήσεις και το ότι δε σκοπεύουμε να αγοράσουμε γελάδια δε μας κάνει ευπρόσδεκτους εκεί. Οι συνομιλητές μας δεν κατανοούν το γιατί στη χώρα μας δεν έχουμε ζωντανά περιουσιακά στοιχεία όπως αυτοί. Σε παρακείμενη λαμαρινένια παράγκα, ο Fed έχει φίλους που καπνίζουν joints ολημερίς. Γενικά οι περισσότεροι που συναντήσαμε, ανεξαρτήτως φυλής, είναι ιδιαίτερα ψηλοί άνδρες, πάνω από 2,10cm ύψος! Το Νότιο Σουδάν θεωρείται πατρίδα των ψηλότερων ανθρώπων του κόσμου.
Επιστρέφουμε στη Juba όπου αναζητάμε ξενοδοχείο. Οι τιμές είναι οι γνωστές, το φτηνότερο κοστίζει $100 και δυσκολευόμαστε να βρούμε δωμάτιο με δύο μονά κρεβάτια. Ο συνταξιδιώτης μου έχει εδώ και μέρες συμπτώματα γρίπης με έντονο συνάχι. Η υπάλληλος που εκτελεί χρέη manager στο ξενοδοχείο, είναι μια πανέμορφη 30χρονη που αναγνωρίζω αμέσως από τα χαρακτηριστικά της ότι κατάγεται από την Αιθιοπία. Θα μας κάνει προσφορά το πρωινό χωρίς επιπλέον χρέωση και το βράδυ θα μας μιλήσει για τη ζωή της στη χώρα αυτή, τους κινδύνους, τις δυσκολίες και τον περιορισμό μετακινήσεων που υπόκεινται όλοι οι ξένοι, ανεξαρτήτως χρώματος. Δεν είχε συναντήσει ποτέ ξανά τουρίστες στη χώρα! Οι Έλληνες της Juba ήταν φίλοι της, επιχειρηματίες στον τομέα της τροφοδοσίας, όμως απ’ ότι φάνηκε δεν επεδίωξαν να μας συναντήσουν. Παρ’ όλο που κι εγώ σπανίως αναζητώ τους Έλληνες της διασποράς επισκεφτήκαμε το ελληνικό εστιατόριο Notos, όμως ο ιδιοκτήτης απουσίαζε στην Ελλάδα. Τελικά προτιμάμε να φάμε σε φτηνό, τοπικό εστιατόριο πάνω στο δρόμο.
Μια περιπέτεια μας περίμενε στο αεροδρόμιο, πριν την πτήση της επιστροφής και τα τεστ covid, που ευτυχώς επιλύθηκε μετά από στιγμές αγωνίας, όμως αυτό είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο.
Η Αφρική είναι γενικότερα βασανισμένος τόπος, όμως το Νότιο Σουδάν, η νεότερη χώρα του κόσμου που έχει φρέσκες τις πληγές του εμφυλίου, είναι ένας τόπος άγνωστος για την κοινή γνώμη, εκτός χάρτη για τη διεθνή βοήθεια και ειδικά στα απομακρυσμένα σημεία της οι αμφιλεγόμενες Μ.Κ.Ο δεν έχουν φτάσει. Οι εμπειρίες που αποκόμισα από τον τόπο αυτόν ήταν συγκλονιστικές και ελπίζω πως όταν η ειρήνη και η δημοκρατία επικρατήσει, θα αποτελέσει έναν εξαιρετικό τουριστικό προορισμό.
©Αλέξανδρος Τσούτης