Σομαλιλάνδη

Στα δημόσια μεταφορικά μέσα πολλών χωρών της Αφρικής ισχύουν συνθήκες υπερφόρτωσης, όπου οι επιβάτες κάθονται κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλο. Αν δε γεμίσει και ο τελευταίος διαθέσιμος χώρος, δεν αναχωρούν τα οχήματα. Παρ’ όλο που κάποιες φορές αγοράσαμε μια επιπλέον θέση στο mini bus, για να μην καθόμαστε αγκαλίτσα με τους κάθιδρους συνεπιβάτες, αυτό δε βελτίωσε κατά πολύ το διαθέσιμο χώρο, μιας και τον προσφέραμε τελικά σε κάποιες ηλικιωμένες κυρίες. Από την ανατολική πόλη της Harar θα χρειαστεί να αλλάξουμε 3 διαδοχικά mini bus και να διεκδικήσουμε μια θέση σπρώχνοντας ανάμεσα στο ασυγκράτητο πλήθος και τις αποσκευές του, ζωντανές και μη, για να φτάσουμε μέχρι τα σύνορα. Σε κάποιο σημείο της διαδρομής, ο μπροστινός μου επιβάτης αρχίζει να ξερνά πάνω στο κάθισμα. Εκτός του ότι δεν αντέχω καθόλου αυτό το θέαμα, είναι εποχή έξαρσης του ιού Ebola στην Αφρική, και μια ανησυχία ομολογώ ότι την έχω. Οι υπόλοιποι επιβάτες ανενόχλητοι συνεχίζουν να μασούν κάτι σαν πασατέμπο που μου προσφέρουν κι εμένα. 

Η συνοριακή γραμμή των δύο χωρών ορίζεται μάλλον από τα σκουπίδια που είναι διάσπαρτα στην αφύλακτη νεκρή ζώνη. Μετά τις απαραίτητες σφραγίδες (είχαμε ήδη εκδόσει βίζα στην Αντίς Αμπέμπα) μπαίνουμε επίσημα σε ένα ανεπίσημο κράτος, χωρίς προξενική αντιπροσώπευση.

Καλώς ήλθατε στο κέρας της Αφρικής, στη Δημοκρατία της Σομαλιλάνδης, μια αυτόνομη αλλά μη αναγνωρισμένη από κανένα κράτος περιοχή της αιματοβαμμένης Σομαλίας, με δική της σημαία, νόμισμα, κυβέρνηση.

Μπαίνοντας στο επόμενο όχημα με κατεύθυνση την πρωτεύουσα Hargeisa ομολογώ πως έχω μια αγωνία για το άγνωστο καθεστώς που θα συναντήσουμε. Δεν ήξερα μέχρι την εποχή αυτή άλλους ταξιδιώτες που να έχουν κάνει αυτό το ταξίδι. Το μόνο που γνώριζα ήταν η δράση της ένοπλης οργάνωσης Al-Shabaab στη Σομαλία, για την οποία δύο δυτικοί θα ήταν μάλλον καλό λάφυρο. Άλλωστε, λίγα μόλις χρόνια πριν, εκδηλώθηκαν αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις και στη Σομαλιλάνδη, ενώ το 2011 ξέσπασαν εκδηλώσεις βίας κατά χριστιανών και ανθρωπιστικών οργανώσεων που τελικά εγκατέλειψαν τη χώρα. Στο μπροστινό μέρος του οχήματος, ανάμεσα στο στοιβαγμένο κόσμο μας χαιρετά ένας ακόμα “τουρίστας”. Είναι ένας Ρώσος, ο θεότρελος Oleg που του αρέσουν οι χώρες που έχουν όπλα, κάτι που δε βρίσκει στη χώρα του όπως μας είπε. Μαζί μας ταξιδεύει και μια 18χρονη ευγενική και χαμογελαστή Σομαλή που σπουδάζει στο πανεπιστήμιο της Jijiga (Αιθιοπία). Το όνειρό της είναι να πάει στη Σουηδία, χρησιμοποιώντας το διαβατήριο της δίδυμης αδελφής της που είναι ήδη εκεί. 

Hargeisa

Οι πρώτες εντυπώσεις από τη Hargeisa δεν είναι αυτές ακριβώς που περίμενα. Υπάρχει μεν ένα κομμάτι παρακμής, χώμα, σκόνη, μικρά μαγαζάκια στους δρόμους, αλλά όλα αυτά συνυπάρχουν με γυάλινα κτίρια τραπεζών, μοντέρνες κατοικίες και αρκετή κυκλοφοριακή κίνηση στον μοναδικό κεντρικό δρόμο της πόλης. Το ξενοδοχείο που βρίσκουμε ονομάζεται Oriental Hotel και είναι πολύ καλύτερο του αναμενόμενου, οικονομικό και αρκετά καθαρό. Ο υπάλληλος στην υποδοχή μας πληροφορεί πως έχει ξαναέρθει Έλληνας και μάλιστα μερικές βδομάδες πριν. Ο συνταξιδιώτης μου είναι δύσπιστος και πάει στοίχημα μια μπίρα. Όμως χάνει το στοίχημα -πράγματι ένας έλληνας ναυτικός είχε βρεθεί εκεί- και δε μπορεί να το εξοφήσει ποτέ, μιας και δεν υπάρχει αλκοόλ στην αυστηρά ισλαμική αυτή χώρα. Στους τοίχους του ξενοδοχείου φιγουράρουν φωτογραφίες που το απεικονίζουν κατεστραμμένο και διάτρητο από σφαίρες την εποχή του πολέμου. Ένα στεγασμένο αίθριο στο κέντρο του κτιρίου δίνει μια αίσθηση όασης. Κανονίζουμε να γιορτάσουμε το βράδυ της πρωτοχρονιάς σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο που συγκεντρώνεται η υψηλή τάξη και μάλλον θα υπάρχει αλκοόλ. Η είσοδος κοστίζει $20 αλλά αλκοόλ δεν υπάρχει. Μετανιώνουμε και ζητάμε τα χρήματα πίσω αλλά δυστυχώς έχει κοπεί απόδειξη και δεν είναι εφικτό. Ναι, στη Σομαλιλάνδη -σε αντίθεση με την Ελλάδα- κόβουν αποδείξεις. Καταφεύγουμε στο διοργανωτή έχοντας ως επιχείρημα πως είμαστε τουρίστες. Εκείνος μας δίνει την αποστομωτική απάντηση: “Κι εγώ στη χώρα σας είμαι μετανάστης”. 

Το πάρτι φυλάσσεται από ένοπλους με kalashnikov, κάτι που δε σε κάνει να νιώθεις άνετα. Με το ζόρι μου επιτρέπουν να πάρω μαζί μου τη φωτογραφική μηχανή, με τη δέσμευση να μην τη βγάλω από την τσάντα. Κάποια στιγμή υπάρχει μία ένταση, κάποιοι αρχίζουν να διαπληκτίζονται με τους φρουρούς, για άγνωστο λόγο. Το να βλέπεις ένοπλους σε ταραχή δεν είναι και πολύ καθησυχαστικό και γενικά σχημάτισα την αίσθηση ότι οι Σομαλοί είναι οξύθυμος λαός.  Στο πάρτι θα τη βγάλουμε με γλυκά και coca cola που θα μας τα χρεώσουν επιπλέον. Ο κόσμος είναι πολύ φιλικός, οι περισσότεροι είναι νεαρά παιδιά εκπατρισμένων που ήρθαν για διακοπές στη γενέτειρά τους. Το dress code των γυναικών αρκετά φιλελεύθερο. Κάποια στιγμή μου συστήνουν μια κοπέλα για να χορέψω έναν ρομαντικό χορό σε… κοντινή επαφή. Κατά τα άλλα η όλη διοργάνωση θυμίζει σχολικό πάρτι της δεκαετίας του ’80 και το ενδιαφέρον μας εξαντλείται σύντομα μετά την υποδοχή της νέας χρονιάς.

Πρωινή βόλτα στους σκονισμένους δρόμους της Hargeisa. Από τα ελάχιστα αξιοθέατα που υπάρχουν, κυρίαρχο είναι το μνημείο με το αεροπλάνο MIG-γνωστό και ως Μνημείο της Ανεξαρτησίας, σε ανάμνηση του πολέμου της δεκαετίας του ’80 και της κήρυξης της ανεξαρτησίας του κρατιδίου. Μια ανοιχτή αγορά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς και τα μαγαζιά της πόλης με τις πολύχρωμα graffiti που επεξηγούν τη δραστηριότητά τους με εικόνες. Με μεγάλη συχνότητα συναντά κανείς μαγαζάκια που πωλούν το chat (ή qat), το περίφημο ψυχοτρόπο φυτό που αποτελεί καθημερινή συνήθεια εδώ, στην Υεμένη και περιοχές στην Αιθιοπία.

Το qat είναι ένα φυτό με ήπια ψυχοτρόπο δράση και αποτελεί ένα διεγερτικό και ταυτόχρονα μια κοινωνική συνήθεια. Και ενώ είναι απαγορευμένο στον υπόλοιπο κόσμο, στην Υεμένη, τη Σομαλία και κάποιες περιοχές της Αιθιοπίας είναι φανατική καθημερινή συνήθεια. Το χορτάρι αυτό έχει διάφορες ποικιλίες και τιμές και πρέπει να μασά κανείς για πολλές ώρες, ικανή ποσότητα του φυτικού πολτού στο μάγουλο του ώστε να νιώσει κάποια επίδραση. Εκτός από μια κύρια εμπορική συναλλαγή όμως, αποτελεί και μια μάστιγα για τον πάμφτωχο αυτό λαό που καταναλώνει καθημερινά ένα μεγάλο μέρος του εισοδήματός του για τη συνήθεια αυτή.

Οι άνθρωποι είναι σχετικά επιφυλακτικοί μιας και δεν έχουν συνηθίσει να βλέπουν τουρίστες. Κάποιοι είναι δεκτικοί με τις φωτογραφίες ενώ κάποιοι άλλοι όχι. Όλοι ανεξαιρέτως μας ρωτούν αν είμαστε δημοσιογράφοι, ακόμα και οδηγοί σταματούν στο δρόμο για να μας κάνουν την ίδια ερώτηση. Παρ’ ό,τι τα αγγλικά πολλών είναι ικανοποιητικά, δεν κατανοούν τη λέξη τουρίστας αλλά μόνο τη λέξη “visit”. Ο όγκος της φωτογραφικής μου μηχανής εντείνει περισσότερο τη δυσπιστία τους. Παντού υπάρχουν υπαίθρια ανταλλακτήρια του ντόπιου νομίσματος σε ογκώδεις δεσμίδες. Ξέρω επίσης πως στη μαύρη αγορά μπορεί κάνεις να εκδώσει διαβατήριο Σομαλίας!!! Ο συνταξιδιώτης μου ενδιαφέρεται γι’ αυτό το σουβενίρ που κοστίζει $40. Ένα πράσινο βιβλιαράκι εμφανίζεται όπου χειρόγραφα συμπληρώνονται τα στοιχεία και τοποθετείται η φωτογραφία στην πρώτη σελίδα. Με κάποια επιφύλαξη και με το δέλεαρ των μετρητών, ο “έμπορος” ξετρυπώνει τις επίσημες σφραγίδες του Σομαλικού κράτους, για να τις πατήσει στην πρώτη σελίδα, να κολλήσει το νάιλον της πλαστικοποίησης και… έτοιμος ο λευκός με το διαβατήριο Σομαλίας. 

Μια γυναίκα μας πλησιάζει και όταν της λέμε την καταγωγή μας, μας αναφέρει πως ο γιος της σκοτώθηκε στην Ελλάδα. Είναι από τις στιγμές που πραγματικά δεν ξέρεις πώς να διαχειριστείς.

Λίγο αργότερα στο δρόμο μας πλησιάζει ένας ηλικιωμένος και μας ρωτάει κι αυτός από που είμαστε. Αρχίζει να μας μιλά σε αρκετά καλά ελληνικά. Πρόκειται για παλιό ναυτικό σε ελληνικά εμπορικά πλοία που έχει ζήσει για κάποιο διάστημα στον Πειραιά. Η συζήτηση εξελίσσεται μακρά και καθόμαστε σε έναν τοπικό καφενέ για να τα πούμε και να καταγράψουμε την ιστορία του. Ένα πλήθος από περίεργους αρχίζει να συγκεντρώνεται γύρω μας. Κάποιοι κάνουν επίμονες ερωτήσεις στο φίλο μας. Εκείνος μας λέει να μη δίνουμε σημασία, κι εμείς με τη γνωριμία μας αισθανόμαστε πως κατακτήσαμε ένα καθεστώς οικειότητας με τους ντόπιους. Όμως οι ερωτήσεις προς τον παππού συνεχίζονται. Εκείνος αγανακτισμένος τους βρίζει στα ελληνικά και τα σομαλικά. Τελικά μας αποκαλύπτει πως κάποιοι φανατικοί από την ομήγυρη πιέζουν να ασπαστούμε στο Ισλάμ! Προφανώς η κατάσταση δεν ενδείκνυται για ανάπτυξη διαλόγου και εγκαταλείπουμε το μέρος βιαστικά! 

Στη βραδινή βόλτα στους δρόμους, ανάμεσα στους υπαίθριους πάγκους των μικροπωλητών ένα ακόμα περιστατικό επιβεβαιώνει το ότι είμαστε σε μια χώρα που η εχθρότητα υποβόσκει. Ίσως φταίει και η φωτογραφική μηχανή που απλά κρέμεται απ’ το λαιμό μου και… ξαφνικά ένα κύπελλο με τσάι εκσφενδονίζεται στα κεφάλια μας. Μου παίρνει κάποια δευτερόλεπτα μέχρι να συνειδητοποιήσω τη φύση της επίθεσης και να ανασυνταχτώ, χάνω την ψυχραιμία μου και αρπάζω μια πέτρα για να ανταποδώσω, κάτι εντελώς λάθος οπουδήποτε, πόσω μάλλον σε μια ξένη χώρα όπως αυτή. Ευτυχώς ο δράστης έχει αποχωρήσει και εμένα με κρατούν τρεις προσπαθώντας να με κατευνάσουν. Ανάμεσά τους είναι και ένας που δηλώνει αστυνομικός και ευγενικά μου λέει ότι πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό ψυχοπαθούς. Συνεχίζουμε σε ένα από τα εστιατόρια της πόλης όπου εξιστορώντας το πάθημα σε έναν ευγενέστατο κύριο, μας πληροφορεί πως δεν είναι ασφαλές να κυκλοφορεί κανείς βράδυ σε κάποια σημεία της πόλης. Ένας γάμος βρίσκεται σε εξέλιξη, είμαστε ευπρόσδεκτοι αλλά δε μας επιτρέπεται να φωτογραφίσουμε.

Την επομένη αποφασίζουμε να επισκεφτούμε τη φημισμένη αγορά καμήλων, λίγο έξω από την πόλη. Δυστυχώς κι εδώ με το που πατάμε το πόδι μας δεν απολαμβάνουμε ιδιαίτερα φιλική υποδοχή. Τεράστιες κοτρόνες εκσφενδονίζονται προς το μέρος μας από οξύθυμους νεαρούς απειλώντας σοβαρά τη ζωή μας. Αποτραβιόμαστε θυμωμένοι και απογοητευμένοι. Ένας από τους νεαρούς που πριν λίγο μας επιτέθηκε, μας πλησιάζει με φιλική διάθεση πλέον για να επιβεβαιώσει πως είμαστε απλοί επισκέπτες. Παρά την έλλειψη ενδιαφέροντος εκ μέρους μας, μας καλεί πίσω στο σημείο που φορτώνονται οι καμήλες πάνω στα φορτηγό. Εκεί, ο πυρήνας των θερμόαιμων αποφασίζει και πάλι να μας λιθοβολήσει, ενώ ο υποστηρικτής μας τσακώνεται μαζί τους και αρχίζουν να γρονθοκοπούνται βίαια. Είναι τρελοί οι Σομαλοί! Καθώς υποχωρούμε για άλλη μια φορά περιτριγυρισμένοι από ένα πλήθος περίεργων παιδιών, νιώθω να βάζουν χέρι στο σακίδιο πλάτης μου. Έχουν ήδη προλάβει να αρπάξουν τον -άχρηστο γι’ αυτούς- φορτιστή της φωτογραφικής, προκαλώντας την οργή μου και απειλώντας τους με την εκδίκηση του Αλλάχ. Ο φορτιστής επεστράφη από έναν έντιμο πιτσιρικά, αλλά η διάθεσή μου όχι. Έκτος από τα κοπάδια των καμήλων, αιγοπρόβατα πωλούνται και σφαγιάζονται σε κοινή θέα παιδικών ματιών. 

Πίσω στη Hargeisa συναντιόμαστε με δύο ακόμα τουρίστες, αυξάνοντας τον αριθμό που βρίσκεται στη χώρα σε 5. Πρόκειται για ένα ζευγάρι αποτελούμενο από έναν Βρετανό και μια Αμερικανίδα που παραδόξως ταξιδεύουν σε αυτόν τον… όχι και τόσο ρομαντικό τόπο. Μοιραζόμαστε το κόστος ενός αυτοκινήτου για να φύγουμε απ’ την πόλη. Μετά από κάποια ώρα διαδρομής, στο πρώτο οδόφραγμα μας απαγορεύουν τη διέλευση γιατί δεν έχουμε υποχρεωτική στρατιωτική συνοδεία. Επιστρέφουμε στη Hargeisa, και ως επίμονοι Έλληνες καταφέρνουμε να “καθαρίσουμε” για όλη την παρέα και να πείσουμε τον αστυνομικό διοικητή να μας επιτρέψει την οδική διαδρομή χωρίς φρουρούς, με δική μας ευθύνη βέβαια. 

Laas Geel

Ο προορισμός μας είναι το Laas Geel. Οι αριστουργηματικές βραχογραφίες που χρονολογούνται γύρω στο 5.000 π.Χ. θα έκαναν κάποιους σύγχρονους ζωγράφους να ζηλέψουν, και παρ’ ότι ήταν γνωστές στους βοσκούς της περιοχής, ανακαλύφθηκαν απ’ τους επιστήμονες μόλις το 2002. Ο χώρος βρίσκεται σχετικά εκτεθειμένος μιας και δεν προστατεύεται μέσα σε κάποιο σπήλαιο αλλά από τις πλαγιές λείων βράχων, όμως το πολύ ξηρό κλίμα έχει ως αποτέλεσμα οι απεικονίσεις να βρίσκονται σε εξαιρετική κατάσταση. Στον αφύλαχτο χώρο με την απαράμιλλη θέα μιας άγονης αφρικανικής σαβάνας, συνοδευόμαστε από ένοπλο φρουρό του χώρου που πρόθυμα προσφέρει το όπλο του για να το περιεργαστούμε. Στο συνταξιδιώτη μου αρέσουν τα όπλα και με ένα μικρό φιλοδώρημα του επιτρέπει να ρίξει μια μπαλωθιά στον αέρα. Ο ήχος του πυροβολισμού μάλλον προκάλεσε στιγμιαία ακράτεια ούρων στον Βρετανό και μεγάλη ζήλια στον φιλοπόλεμο Ρώσο. 

Berbera

Συνεχίζουμε για τη Berbera, τη δεύτερη πόλη και σημαντικό λιμάνι της χώρας. Μετά από δύο εβδομάδες στις ερήμους του Σουδάν και τη σκόνη της νότιας Αιθιοπίας, αντικρίζω επιτέλους τη θάλασσα, τον κόλπο του Aden. Κατευθυνόμαστε σε ένα κατάλυμα τύπου bungalow λίγο έξω απ’ την πόλη, όμως παρ’ όλο που είναι σχεδόν άδειο, η τιμή του είναι αδικαιολόγητα υψηλή. Αποφασίζουμε να μην ασχοληθούμε με τη διαμονή προς το παρόν και λέμε στον οδηγό να μας παρατήσει στην παραλία όπου αποθέτουμε τις αποσκευές στην άμμο για να απολαύσαμε το μπάνιο μας στην ατελείωτη ακτογραμμή της Σομαλίας. Ένα πολιτικό αυτοκίνητο σταθμεύει κοντά, μας ενημερώνουν ότι είναι αστυνομικοί και πως θα είμαστε υπό την προστασία τους έως τη δύση του ηλίου. Τελικά βρίσκουμε πάμφθηνα και σχετικά καθαρά δωμάτια σε ένα από τα δύο ξενοδοχεία του κέντρου της μικρής πολής. Όπως κάθε παραθαλάσσιο μέρος που σέβεται τον εαυτό, η Berbera έχει να προσφέρει αφθονία ψαριών. Και με τόσο χαμηλές τιμές, είναι επόμενο να απολαύσει κανείς τεράστια barracuda και λοιπά μεγάλα ψάρια του ωκεανού, μέχρι σκασμού. 

Το αγγλόφωνο ζεύγος φεύγει νωρίς τα ξημερώματα για να επιστρέψει, ενώ οι τρεις μας ξεκινάμε για την εξερεύνηση της Berbera. Ανάμεσα στις πνιγμένες από τη σκόνη γειτονιές, τα μισογκρεμισμένα κτίρια βγαλμένα από άλλη εποχή, τις περιπλανώμενες καμήλες, κατσίκες, σκυλιά και όρνια, συναντάμε ανθρώπους φιλικούς και χαμογελαστούς που μας καλωσόριζουν και είναι δεκτικοί στο να βγάλουμε φωτογραφίες μαζί τους. Η αίσθηση του λιμανιού είναι εντελώς διαφορετική, πολύ πιο φιλόξενη από αυτή της Hargeisa. 

Έχει άμπωτη, και ο κόλπος της Berbera αποκαλύπτει τον αμμώδη βυθό του κάτω από τον καυτό ήλιο της Αφρικής. Στο βάθος φιγουράρει ένα νεκροταφείο πλοίων κι ένας βαρκάρης προτίθεται να μας πάει μέχρι εκεί. Οι σάπιες λαμαρίνες των ξαπλωμένων γιγάντων βυθίζονται στα πράσινα νερά, πλοία που κάποτε ταξίδευαν περήφανα τους ωκεανούς της γης.

 Ένα ολόκληρο πλήθος περιμένει στην προβλήτα για το αξιοπερίεργο γεγονός των ξένων επισκεπτών που θα συνεχίσουν για ένα ακόμα μπάνιο παρέα με νεαρά παιδιά της περιοχής, σε στιγμές καλής παρέας και γέλιου, παρά την απουσία κοινής γλώσσας επικοινωνίας.

Η Σομαλιλάνδη, παρά την κάποια εχθρικότητά της, μου άφησε ιδιαίτερες, έντονες εντυπώσεις και μοναδικές εμπειρίες. Ως μέρος ελάχιστα επισκέψιμο διατηρεί μια δική του αυθεντικότητα και σε εισάγει στη Σομαλική κουλτούρα, κάτι που ο τριακονταετής εμφύλιος, η τρομοκρατία και οι απαγωγές καθιστούν δύσκολο στην υπόλοιπη, αιματοβαμμένη Σομαλία.

©Αλέξανδρος Τσούτης