Mπενίν

Στο μικρό λιμανάκι, ξύλινες πιρόγες είναι παραταγμένες για να μεταφέρουν τους κατοίκους της Ganvie. Tουρίστες δε συναντάμε.

Η διαδρομή μέσα από τους υδάτινους δρόμους της λίμνης Nokoué είναι ειδυλλιακή. Ανάμεσα στις καλαμιές ξαφνικά ξεπροβάλλει η Γκανβιέ σα να επιπλέει πάνω στο νερό. Σπίτια πάνω σε πασσάλους, μικρές προβλήτες, ξύλινες βάρκες που συνωστίζονται σε κανάλια αντί για δρόμους. Παιδιά κολυμπούν, γυναίκες καθάριζαν ψάρια στις προβλήτες, μικροί και μεγάλοι οδηγούν βάρκες φορτωμένες με τρόφιμα, δοχεία νερού, καυσόξυλα και άλλα προϊόντα. Το χωριό έχει μια δική του ρουτίνα, έναν δικό του ρυθμό, αυτόνομο, σχεδόν ανεξάρτητο από τον υπόλοιπο κόσμο, και όλα κυλούν γαλήνια όπως το νερό της λίμνης.

Με πληθυσμό περίπου 20.000 κατοίκων, είναι το μεγαλύτερο “πλωτό” χωριό στην Αφρική και είναι το κύριο σημείο ενδιαφέροντος στη χώρα. Το χωριό δημιουργήθηκε τον 16ο ή 17ο αιώνα από τη φυλή Tofinu, οι οποίοι κατέφυγαν στη λίμνη για να αποφύγουν τους πολεμιστές Fon, οι οποίοι έπαιρναν ομήρους για να τους πουλήσουν ως σκλάβους στους Ευρωπαίους. Η Ganvie με τις καλύβες πάνω στα ρηχά νερά λίμνης συχνά αποκαλείται «Βενετία της Αφρικής». Γενιές ολόκληρες έμαθαν να ζουν χωρίς γη, πάνω σε σανίδες και βάρκες.

Στη Ganvie δεν υπάρχουν τυπικά ξενοδοχεία, μόνο δυο ξενώνες πολύ χαμηλής ποιότητας. Σε έναν από αυτούς θα διαμείνουμε, ώστε να ζήσουμε τον παλμό της Ganvie. Το δωμάτιο είναι μικρό, σκονισμένο και απίστευτα ζεστό, με σαραβαλιασμένα κρεβάτια. Ένας φορητός ανεμιστήρας αδυνατεί να μετριάσει την αποπνικτική ζέστη και υγρασία. Τα κουνούπια κάνουν πάρτι, φαντάζομαι πως το βράδυ θα είναι πολύ χειρότερα. Μια κρύα μπύρα είναι ανακούφιση στην Αφρικανική ζέστη, αλλά ανυπομονούμε να περιηγηθούμε στους υδάτινους δρόμους της πόλης.

Οι καλύβες, χτισμένες πάνω σε πασσάλους και βαμμένες σε ζωηρά χρώματα, αντανακλούν τον έντονο αφρικανικό ήλιο, ενώ οι σκεπές από λαμαρίνα λαμπυρίζουν εκτυφλωτικά. Παιδιά παίζουν μέσα σε μικρές πιρόγες με την άνεση του φυσικού τους περιβάλλοντος. Γυναίκες πλένουν ρούχα ή καθαρίζουν ψάρια, έφηβοι επιστρέφουν από το σχολείο τραγουδώντας πάνω στις βάρκες. Σε μια εκκλησία έχει μόλις τελειώσει μια θρησκευτική τελετή και σε έναν εξωτερικό χώρο συγκεντρώσεων είναι σε εξέλιξη μια άλλη τελετή, με τραγούδια gospel. Oι κάτοικοι είναι φιλόξενοι, μας προσκαλούν στις τελετές και στα σπίτια τους. Κάποιες γυναίκες είναι ελαφρώς ντροπαλές με τη φωτογράφηση.

Επόμενος προορισμός και σημείο διαμονής μας θα είναι στο Cotonou, όπου θα γνωρίσουμε περισσότερο την πόλη. Σε κεντρικό σημείο της στέκει ένα επιβλητικό άγαλμα ύψους 30 μέτρων που ονομάζεται Benin Amazone. Είναι σύμβολο υπερηφάνειας αυτής της μικρή χώρας, με την ιστορία της να αναβιώνει από τα ερείπια του αποικιακού ζυγού.

Η Dantokpa είναι η μεγαλύτερη υπαίθρια αγορά στη Δυτική Αφρική. Διαθέτει 5.000 σημεία πώλησης και «απασχολεί» 25.000 άτομα! Στους υπαίθριους πάγκους εμπορεύονται πολύχρωμα υφάσματα, τρόφιμα, ποτά, ρούχα και παπούτσια, οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, κινητά τηλέφωνα, ανταλλακτικά για αυτοκίνητα, μοτοσικλέτες και ποδήλατα, καλλυντικά, μπιζού, καθώς και θρησκευτικά είδη και χειροτεχνήματα. Απευθύνεται κυρίως σε ντόπιους, για σουβενίρ καλύτερη αγορά είναι το κέντρο Artisanal. 

Στο Κοτονού θα έχω τη χαρά να επισκεφτώ τον διαδικτυακό φίλο Π. έναν Έλληνα και ταλαντούχο φωτογράφο που ζει αυτό το διάστημα στη χώρα εργαζόμενος για την Ευρωπαϊκή Ένωση στον τομέα της αναπτυξιακής βοήθειας. Θα μας προσκαλέσει στο σπίτι όπου ζει με την οικογένεια του και θα ανταλλάξουμε ταξιδιωτικές μας εμπειρίες.

Στο Κοτονού θα περιηγηθούμε παρέα με τον Υewhe, έναν ντόπιο μουσικό τον οποίο γνωρίσαμε μέσω συστάσεων και έχει επισκεφθεί και την Ελλάδα για συναυλίες. To βράδυ θα γνωρίσουμε την τοπική μουσική σκηνή της πόλης.

Ouidah

Το πρωί αφήνουμε πίσω μας το Κοτονού και οδεύουμε δυτικά, προς την Ουιντά, μια πόλη φορτισμένη με ιστορία, έναν τόπο ιερό και τραυματικό μαζί. Εδώ γεννήθηκε το Βουντού και εδώ άνθισε κάποτε το δουλεμπόριο, μια σκοτεινή περίοδος στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Στην Ouidah το Βουντού (Vodun) αποτελεί ζωντανό και καθημερινό κομμάτι της τοπικής κουλτούρας. Τελετές πραγματοποιούνται συχνά σε ναούς, δρόμους ή σε σπίτια πιστών. Το Μουσείο του Βουντού είναι μικρό, καθόλου εντυπωσιακό εξωτερικά, αλλά με ενδιαφέρον. Μάσκες, σύμβολα, αντικείμενα τελετουργίας αφηγούνται μια ιστορία που προηγείται των αποικιών. Το Βουντού δεν είναι μαγεία με την έννοια του τσαρλατανισμού, είναι θρησκεία και τρόπος ζωής.

Στο Ναό των Πύθωνων, ζωντανά φίδια κυκλοφορούν μέσα στο ιερό κτίριο. Το να αγγίξεις έναν από τους πύθωνες, να τον τυλίξεις στο λαιμό σου, δεν είναι μια τουριστική ατραξιόν αλλά μια εκδήλωση ευλάβειας και σεβασμού του χώρου. Τα φίδια δεν ταΐζονται, αλλά ελευθερώνονται στο διπλανό Ιερό Δάσος Kpassè όπου αναζητούν μόνα τους την τροφή τους. Ψηλά δέντρα απλώνουν τις ρίζες και τις σκιές των κλαδιών τους στο ιερό δάσος, πάνω από αγάλματα θεοτήτων και πνευμάτων. 

Ο Καθεδρικός ναός στέκει απέναντι στον Ναό των Φιδιών. Δύο θρησκευτικοί κόσμοι αντικριστοί, που εδώ συνυπάρχουν. 

Στην Ouidah διοργανώνεται το ετήσιο Φεστιβάλ Βουντού (Fête du Vodoun), που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 10 Ιανουαρίου. Κατά τη διάρκεια αυτού του φεστιβάλ, χιλιάδες πιστοί και επισκέπτες συγκεντρώνονται για να παρακολουθήσουν παραδοσιακές τελετές, χορούς και ιεροτελεστίες που προσφέρουν κατανόηση των πνευματικών πρακτικών της περιοχής. Εμείς δε βρεθήκαμε την εποχή αυτή στη χώρα, άλλωστε προσωπικά δεν προτιμώ αυτές τις τουριστικές εκδηλώσεις – “παραστάσεις”. Θα έχουμε όμως την τύχη να παρακολουθήσουμε δύο αυθεντικές τελετές βουντού, προσκεκλημένοι από τον Υewhe και κάποιους οικείους του, σε συνοικίες της Ouidah.

Voodoo

Μέρος του θρησκευτικού κινήματος  βουντού που ακολουθείται στις χώρες Μπενίν, Τόγκο και Νιγηρία (αλλά έχει μεταφερθεί και σε άλλα σημεία του κόσμου την εποχή του δουλεμπορίου ) είναι οι τελετές των Egungun. 

Οι τελετές Egungun αποτελούν σημαντικό μέρος της παράδοσης του Βουντού, δεν είναι ανοιχτές στο ευρύ κοινό και δεν ακολουθούν προκαθορισμένο πρόγραμμα. Οι τελετές είναι αφιερωμένες στην τιμή των προγόνων και περιλαμβάνουν μασκοφόρους χορευτές που ενσαρκώνουν τα πνεύματα των νεκρών, προσφέροντας ευλογίες και καθοδήγηση στην κοινότητα. Οι Ιερείς και μυημένοι Egungun, έχουν το χάρισμα της επικοινωνίας με τους προγόνους, γι’ αυτό έχουν αναλάβει να επικαλούνται τα πνεύματα και να τελούν τις τελετές βουντού. Είναι μεταμφιεσμένοι με περίτεχνες στολές που αποτελούνται από στρώματα υφάσματος, δέρμα ζώων και περίεργες κατασκευές από κοχύλια και στολίδια. 

Η τελετή προεδρεύεται από ένα συμβούλιο, αλλά οι αμύητοι δεν ξέρουν ποιοι είναι πίσω από τις μάσκες. Μόλις φορέσει τη στολή και τη μάσκα, ο ιερέας-χορευτής δεν είναι πλέον μέλος του υλικού κόσμου. Μπαίνει σε κατάσταση έκστασης υπό τους ήχους τυμπάνων και γίνεται αγωγός για να μπει στο σώμα του ένας νεκρός συγγενής. Όταν ολοκληρωθεί η τελετή, oι ιερείς Egungun δίνουν μηνύματα, προειδοποιήσεις και ευλογίες στους συγκεντρωμένους θεατές. Μόνο οι άνδρες επιτρέπεται να συνδεθούν με τα πνεύματα και να αναλάβουν ρόλο μασκοφόρου ιερέα. Οι πρεσβύτεροι λένε ότι ο διαχωρισμός είναι απαραίτητος λόγω των κινδύνων της γυναικείας δύναμης. 

Η φυσική επαφή με έναν Egungun σημαίνει κακοτυχία ή θάνατο και για τους δύο, γι’ αυτό έχει έναν συνοδό που φέρει ραβδί για να αποτρέψει την επαφή. Εμένα που δεν το γνώριζα, με κράτησαν απότομα όταν θέλησα να πάω κοντά του για μια σέλφι. 

Οι Egungun ζητούν μικρά ποσά χρημάτων για την εύνοια τους, τα οποία συγκεντρώνει ο συνοδός, διαφορετικά γίνονται επιθετικοί. Όταν η τελετή κλιμακώνεται, αρχίζουν να γίνονται βίαιοι κυνηγώντας το πλήθος που τρέχει σε μαζικό πανικό στους γύρω δρόμους.

Ένα θλιβερό σημείο ενδιαφέροντος στην Ouidah είναι η «Διαδρομή των Σκλάβων». Τέσσερα χιλιόμετρα οδηγούν από την πόλη στη θάλασσα, ακολουθώντας τα βήματα χιλιάδων αιχμαλώτων. Στο «Δέντρο της Λήθης», κάποτε υποχρέωναν τους ανθρώπους να γυρίσουν γύρω του για να ξεχάσουν ποιοι ήταν. 

Η Πύλη Χωρίς επιστροφή, βρίσκεται στις ακτές της Ouidah. Πάνω στην καυτή άμμο και με θέα τον απέραντο Ατλαντικό, περνούσαν κάποτε οι αλυσοδεμένοι άνθρωποι χωρίς να ξέρουν ότι το πέρασμά τους θα ήταν το τελευταίο στην πατρογονική τους γη. Το μνημείο είναι λιτό αλλά φορτισμένο, μια πύλη ανάμεσα στην ελευθερία και τη σκλαβιά.

To βράδυ θα παρακολουθήσουμε μια ακόμα εξαιρετική συναυλία afro jazz σε ένα μπαρ, όπου όμως οι μουσικοί της μπάντας είναι Ευρωπαίοι.

Natitingou

Για ταξίδι προς τον βορρά αποφασίσαμε να έχουμε ντόπιο οδηγό και όχημα, που θα μας εξασφαλίσει ευελιξία, ταχύτητα και πρακτικότητα σε αυτό το κομμάτι της χώρας. Αυτό που δεν προβλέψαμε είναι η ασφάλεια μας δε θα είναι καθόλου εξασφαλισμένη. Στα ταξίδια μου έχω βρεθεί σε πολλές καταστάσεις όπου οι κυκλοφοριακές συνθήκες είναι εκτός λογικής ή που οι δρόμοι είναι τρομαχτικοί, έχω οδηγήσει κι εγώ ο ίδιος σε χώρες με τέτοιες συνθήκες. Όμως ο παρανοϊκός ρυθμός οδήγησης του οδηγού ξεπερνά οτιδήποτε παρόμοιο έχω ζήσει. Αναγκάζομαι συχνά να του ζητώ με έντονο ύφος να οδηγεί πιο σιγά, πιο ομαλά και να μην κάνει προσπεράσεις σε απόσταση εκατοστών από τα οχήματα της αντίθετης κατεύθυνσης. Σε κάποιο σημείο συναντάμε ένα ατύχημα, ένα λεωφορείο έχει χτυπήσει μοτοσυκλετιστή ο οποίος κείτεται νεκρός, καλυμμένος με ένα σεντόνι. Μετά από αυτό τη σημείο αναγκάζομαι να βάζω τις φωνές κάθε φορά που βλέπω το χάρο με τα μάτια μου.

Η θερμοκρασία ανεβαίνει, η φύση ποικίλλει, τα φοινικόδεντρα δίνουν τη θέση τους σε σαβάνα και λόφους.

Το Natitingou είναι μια πόλη που δεν εντυπωσιάζει με φανταχτερά αξιοθέατα, αλλά είναι μια χαλαρή και αυθεντική Αφρικανική κωμόπολη 100.000 κατοίκων. Χτισμένη στους πρόποδες των βουνών Ατακόρα και πολύ κοντά στα σύνορα με το Τόγκο και τη Μπουρκίνα Φάσο αποτελεί ένα σταυροδρόμι τοπικών πολιτισμών. Το Νατιτίνγκου έχει ισάριθμο πληθυσμό Χριστιανών και Μουσουλμάνων και, όπως και το υπόλοιπο Μπενίν υπάρχει ανεξιθρησκία. Τα βουνά που περιβάλλουν την περιοχή στις ανατολικές και δυτικές πλευρές είναι σημαντικά για τους τοπικούς ανιμιστές, οι οποίοι πιστεύουν ότι κατοικούνται από πνεύματα.

Μια επίσκεψη στο τοπικό εθνολογικό μουσείο αποκαλύπτει τις ρίζες των τοπικών φυλών, όμως η ανάπαυση με μια κρύα μπίρα και ψητά κρέατα παρέα με τους ντόπιους στην κεντρική πλατεία, είναι ακόμα πιο εποικοδομητική.

Το Νατιτίνγκου απέχει μόλις 50 χλμ. από το Εθνικό Πάρκο Pedjari που φιλοξενεί άγρια ​​ζωή της Δυτικής Αφρικής. Όμως τα κινήματα ανταρτών από τη γειτονική Μπουρκίνα Φάσο έχουν διεισδύσει και βρει καταφύγιο στο πάρκο, γι’ αυτό και η κυβέρνηση έχει αναστείλλει τη λειτουργία του. Έτσι το ζώο με το οποίο θα αποκτήσω αμοιβαία συμπάθεια θα είναι ένας φιλικότατος γαϊδαράκος, οικόσιτος του καταλύματος μας.

Η ευρύτερη περιοχή παρουσιάζει ένα αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, με τα διώροφα οχυρωμένα σπίτια, σαν μικρά κάστρα από πηλό και ξύλο, γνωστά ως Tata Somba. Στο ισόγειο στεγάζονται τα ζώα, οι εσωτερικoί χώροι χρησιμοποιούνται για μαγείρεμα και ο επάνω όροφος περιλαμβάνει μια ταράτσα που χρησιμοποιείται για την ξήρανση σιτηρών, καθώς και υπνοδωμάτια και σιταποθήκες. Αυτά εξελίχθηκαν με την προσθήκη στεγών που συνδέονται με έναν συνδετικό τοίχο, χαρακτηριστικός των περιοχών της Δυτικής Αφρικής. Τα κτίσματα αυτά αποτελούν Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Oι κάτοικοι των χωριών αυτών κατάγονται από τη φυλή Ταμάρι ή Οταμάρι, ή Μπαταμαρίμπα, ή Σόμπα, και είναι ως επί το πλείστον ανιμιστές.

Στη συνέχεια, ακολουθώντας μονοπάτια χωμάτινα, φτάνουμε στους καταρράκτες Kota. Μέσα σε ένα φυσικό καταφύγιο μέσα στη βλάστηση, υπό τους ήχους του νερού, οι Chutes de Kota αναδύονται σαν αποκάλυψη. Η βουτιά στο κρύο νερό είναι άκρως αναζωογονητική και δίνει την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε έναν αφηρημένο τόπο και χρόνο.

Το σύνορο με το Τόγκο είναι τόσο κοντά που αποφασίζουμε να πάμε μέχρι το φυλάκιο της διπλανής χώρας. Όμως δε θα συνεχίσουμε παραπέρα, στο Τόγκο θα περάσουμε τις επόμενες μέρες από τα νότια σύνορα.

Μια από τις πιο δυνατές και συγκινητικές στιγμές μας στο βόρειο Μπενίν, ήταν μια παράξενη αναζήτηση δυο δίδυμων κοριτσιών.

Πριν από 11 χρόνια, δύο Έλληνες σταμάτησαν σε έναν μικρό οικισμό, εδώ στο βόρειο Μπενίν. Τη στιγμή εκείνη μια γυναίκα του χωριού, μετά από μια δύσκολη εγκυμοσύνη έφερε στον κόσμο δύο κορίτσια. Η οικογένεια θεώρησε σημάδι τύχης την επίσκεψη των δύο ξένων και έδωσε στα κορίτσια τα ονόματά τους, Ηλίας και Κώστας. Μετά από αρκετό ψάξιμο καταφέραμε να βρούμε το χωριό και τα παιδιά, να επιβεβαιώσουμε την ταυτότητα τους και να μεταφέρουμε μια υλική προσφορά εκείνων των επισκεπτών και… νονών τους οι οποίοι μέσω βιντεοκλήσης έστειλαν και τους χαιρετισμούς τους.

Ο βορράς του Μπενίν δεν έχει πολλά πράγματα να δεις. Η αυθεντικότητα, η απλότητα και άνθρωποι που σε καλωσορίζουν χωρίς να προσποιούνται, είναι ο σημαντικότερος λόγος να απολαύσει κανείς αυτό το κομμάτι της Αφρικής.

Abomey

Το Αμπόμεϊ, στο κεντρικό Μπενίν, αποτελεί ένα ακόμα από τα λίγα σημεία ενδιαφέροντος της χώρας. Στεγάζει τα Βασιλικά Ανάκτορα του Αμπόμεϊ, μια συλλογή από μικρά παραδοσιακά σπίτια που κατοικήθηκαν από τους Βασιλείς της Δαχομέης από το 1600 έως το 1900 και τα οποία χαρακτηρίστηκαν Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1985. Προσωπικά δεν εντυπωσιάστηκα.

Η υπόγεια πόλη Agongointo-Zoungoudo βρίσκεται περίπου 9 χλμ. από το Abomey. Η πόλη ανακαλύφθηκε το 1998 και ποτελείται από καταφύγια και κατοικίες σε βάθους περίπου 10 μέτρων στο υπέδαφος, χτισμένες σε μια προσπάθεια να παρέχουν προστασία στους κατοίκους και πολεμιστές.

Ο αρχαιολογικός χώρος προστέθηκε στον κατάλογο προς ένταξη μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO επειδή συνδύαζε δύο κριτήρια:

• Αντιπροσωπεύει ένα αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής ιδιοφυΐας.
• Αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα ενός τύπου κτιρίου, αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου που εκπροσωπεί ένα σημαντικό στάδιο στην ανθρώπινη ιστορία.

Προσωπικά ούτε εδώ εντυπωσιάστηκα

Τη μικρή αυτή χώρα αποχαιρετάμε στα νοτιοδυτικά χερσαία σύνορα με το Τόγκο. Λίγο πριν από το συνοριακό σταθμό επισκεπτόμαστε το παράλιο τμήμα του Grand Popo. Το όνομα αυτό έδωσαν οι Ευρωπαίοι στο βασίλειο του Hulagan και της φυλής Hula που κυριαρχούσε στην περιοχή. Η πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το δουλεμπόριο, αλλά η διάβρωση των ακτών έχει πλέον καταστρέψει το μεγαλύτερο μέρος της παλιάς πόλης. Η πόλη είναι πλέον κέντρο βουντού και κύρια βιομηχανία της είναι η αλιεία.
Το ταξίδι συνεχίζεται στο Τόγκο και τη Γκάνα…

Το Μπενίν είναι μια μικροσκοπική χώρα στην απέραντη Αφρική που δεν προσπαθεί να σε εντυπωσιάσει. Το ενδιαφέρον είναι στην καθημερινότητα, στην απλότητα, στην αυθεντικότητα και στους ανθρώπους που χαμογελούν με την ψυχή. Δεν είναι απλώς ταξίδι. Είναι μύηση στην κουλτούρα της δυτικής Αφρικής.

©Αλέξανδρος Τσούτης